Wednesday, August 30, 2017

Koi-ah Omna Hiam?


(Pian.3:9)
Thupat na :-
Leitung khantoh nazui in muntuam gamtuam ah Zomi te ihom hi, tulai tak ee... nang koi-ah om nahiam? Na omna mun kician takin nong gen' theih ding kalam enhi. Tuabang mahin NaKha ading akician in nathei mahhiam Sang gam aw ?

Mathew Henry akici Laisiangtho siam mahmah pa-in Vantung katun teh lamdang kasak mah mah ding thuthum 1. Kalam et mahmah pawl khat Vantung tunglo ding 2. Kalam et het loh pawlkhat Vantung ah muding 3. Kilawm na anei hetlo Kei (Henry) mahmah Vantung katun ding...ci ingelh hi.Pianthak na taktak pen eimah leh eimah kician takin kitel kulhi.

1.(Hong zongzong khat omhi) 
Kuaman hongthei kenteh, kuaman hongmu kenteh ci in nangaih sut namun ahi aa, nangkia khattang bangin lungzuang in na omhun in zong hongmu, hongthei, hongom pihden khat om hi. (Ps.139:1-5). Tua hong ompih, honglung himawh den Pa tawh nakizop na aman lai hiam.

Kinai mahmah in aki gamla mahmah omthei hi. Nupa kalzong khat veivei lupna tung khatah lumkhawm in zanpuan nangawn zawng khawm phial taleh akigam lat mahmah hunuh omthei mawkhi. Pasian in Adan leh Eve amu lo hi lohi, akizop na uh kitat hizaw hi. Nangzong Topan' honglung himawh in hong zong'' laihi. (Jame.4:5)

2.(Kisuang/kisung sia hilo, Kisik kikna kisam)
Pasian thumang lo in Adam leh Eve in Singgah anek uh pen Pasian kiangah Adam in azi Eve mawh siat hi. Eve in gulpi na mawhsiat leuleu ahihman in samsiat na hongpiang hi. Keimah mawhing aci kuamah omlo sam hi. Amawh utlo ponguh hi.

Jerome akici hilhcian Laisiangtho agelh laitak un ama kaipa (Jerome) kiangah Pasian in ''Jerome aw kaneih loh naneih khat omhi tua hong pia-in'' ci in hopih hi. Lamdang salua Topa bang ahiam? nang ading mahin hih hilh cian LST abawl ka hihi acih leh tua hilo hi ci-in thumvei bang akinial khitteh, tua ahih leh bang ahiam Topa aw honggen in kongpia dinghi acih leh Pasian in aw nangai o' honggen ningei tuapen maw ''NAMAWH NA'' cimawk hi. Hihi Sanggam aw tuni in Mawhnei nahih lam naki thelhiam?

Adam leh Eve pen guaktang in a omlam uh akitheih uhteh Theiteh khui in akisel uhhang keupah in kisel zolo uhhi. Namawh na selbawl sekei in Topan' tel mahmah hi..(Ps.90:8). Mawhnei nahih lam nakitel taktak leh nakisik kikloh phamawh hi. Namawh na selbawl in Ki sik kiklo in naki sungsiat leh Zudahsiakazoh nabang khading hi Sanggam aw.


3.(Theiteh silhnuam maw Savun puan)
Adam leh Eve in abawl tawmuh Theiteh puan pen keupah in bangmah selthei lohi. U te naute nangneih itna, hoihna, siantho nate in tomno sungbek hi a, nahih lahna hongpho laakzaw sophi. Adan te nupa in asep/bawl theih lohuh Savun puan' Topan asilh sak bangin nang leh kei in ihhang ciamna tawh ihmawhna kisel zolo bektham lohin ihhan ciam na in mawhnei mi ih hihna hongpho laakzaw ahih laitak in Vantung tuuno sisan in ihMawh na Pa Pasian lungtang ah sawpsiang in Zeisu paihlet in hong en aa, mihoih midik in hong ciamteh khinzo hi..Amen
(Kol.2:14)

Sanggam aw umngam keiphial niteh aihang Pasian in semthei hi.(Mtt.19:26).. Topa min thang sem'' tahen... Amen. Tumah mah in hithu natel leh Umloh theihloh, lungdam loh theihloh thu ahi hi.


Thukhup na :-
Zeisu in asep dingteng zokhin ahih manin ''man khin tahi '' cihi.(Jn.19:30)..Lawmte aw mimawk mawk khatsih na in bangmah semzo kei khamah inteh aihang' ဗိုလ္ခ်ပ္ေအာင္ဆန္း sihna in Kawlgam bup suahtat na ngahsak zo ahih leh Bo cih bang bek ahilo Kumpi te Kumpi Topa te Topa Vantung tokhom nusia in ih Topa Zeisu Khazih sihna in leitung bup gupkhiat zawh na ding kicing zawkan ding ahihna hong telsak hi.
Mimal suahtak nadingin Kumpi ten မွတ္ပုံတင္ hongbawl sakin amau bawl, amau minthuh leh Seal te enin suahtak na, Kawlgam misit ih suah bangin Zeisu Khazih honggup khiatna, asisan vaanglet nate Umin Zeisu gumpa, Topa in nasan' hun in Khasiang tho in hongciam teh hi(Eph.1:13) . Pasian ta nahi ta hi (Gal.3:26). Ama sung ah a om nahi ta a, nangsung ah Amah a om ahi tahi.
(ICor.1:30; ICor.12:13; Gal.2:19)

Rev Do Khua Mang,
Associate Pastor.
Pakzaang Tuiphum Pawlpi.

Siapa, tangthu na simnop leh hih lai malsanna mek in kisim thei hi.

Tuesday, August 29, 2017

Goliath Na Thatnuam Hiam?

                                                         (I Sam. 17)

Vatican khuapi ah a om Biakinn pi khat ii kongvang tunglian ah lim golpi khat kisuang hi. Tua lim pen, limsuaisiam Michael Angelo’ khutma-ahi hi. Tua lim gamla pi pan ki galmuh thei-in, mi khempeuh in zongh hoihsa in etlawm kisa ciat hi.

Tua lim sungah migol mahmah khat, sik lukhu khu in, akhut leh akhe tengzongh ki daalna lum tawh aki tuamcip, a kawngah namsau hoih mahmah khat asiat, akhut langkhat ah haa anei veva thaltang saupi khat tawi-in, akhut langkhat ah thalkawng gol veva khat atawi, a hat-tuak mahmah mi gol veva khat om vemvam hi.

Tangvalneu khat in tua migol mahmah pa zawhthawh bawl mahmah vial in, a nungzang pan siksan veva deep hi. Akhut langkhat tawh tua migol veva pa-a sampan kai veuvau in, akhut langkhat tawh a namsau dok in, tua mipa’ gawl a bantan sawm lian laitak, aki suai, limhoih mahmah khat ahi hi.

Tangvalneu khat in migol mahmah khat namsau tawh agawl bantan dingin kithawi piatpuat cih bel uphuai phalo hi. Tua lim kisuang ahih leh ngaihsut huai mahmah sam! ‘Naupang khat in galkhawhang that’ cih tawh ki bangh phialin uphuai hetlo hi. Limsuai siampa in asuaih mawkmawk hilel kha ding cih upmawh huai hi.

Ahi zongin tua lim ahih leh phuahtawm thu aki suai mawkmawk hilo hi. Tuma kum (3000) hunlai pek a thupiang khat aki suai kik ahi hi. Tua hunlai-in Israel te leh Philistine te nakpi tak in ki do uh hi. Philistine te galsiam thei mahmah uh aa, atha uh zongh muanhuai thei mahmah hi. A diakdiak in a muan asuan diak uh ahi, a thahat diak leh a picing diak khat omlai sawnsawn hi. Israel te ahih leh galhang leh galsiam omlo uh ahih manin, Philistine te in oltak in a zoziau ding uh ahi hi. Hih thu hangin Israel te dah mahmah uh hi. Philistine te zo hetlo ding cih thei uh ahih manin, lau mahmah uh aa, ling kekeuh bek uh hi. Tua hun laitak, galsim ngei ngiatlo, gamsungah tuute peuh cingin ahun abei sak den, tangvalneu khat in Philistine te’ galhang penpa, kihta hetlo in thah ding ngaihsun hi. Tua tangvalneupa kuamah in muanglo hi.

Kuamah in a muan hetloh laitak mah in tuucing tangvalpa-ahi, David in, galhang Goliath thatzo hi. Galhang penpa Goliath thatzo ta ahih manin, David ahih leh a minthang vangvang hi. Mite in:- “Sawl in atul in that! David in a tulsawm in that!” ci-in pahtawi ziahziah uh hi.
Nang ee, galhang Goliath na that nuam hiam?

David in Goliath thatzo zenzen kei leh Israel te guallel in galte’ khutsung ah aki ap uh akul ding ahi hi. A zawhngap ngiatloh uh leh a kihtak ngiat uh Goliath athah khit uh ciang ahih leh Israel te ‘gualzote’ suak ziau lel ta hi.

Gualzawhna dingin Goliath thah loh phamawh hi. Amah that masa lo in gualzo te ki suak theilo ding hi. Na gualzawh nop leh na thah loh phamawh hi. Na thahnop taktak nakleh na thatzo lua ding hi. Na that nuam takpi hiam?

Na thahnop taktak leh tua na thah ding Goliath pen:-

1. A ki hatsak Goliath
Philistine te in a muan asuan uh Goliath ahih leh aki hatsak mahmah khat ahi hi. A tu’n pi (9) val bangh sang pahphot in, atha cingin agol mahmah khat hi a, galkap sungpan khangkhia-ahih manin galdo zia zongh siam mahmah hi. Zongh hau mahmah in a puansilh leh a lukhu te tamman mahmah a, mi mawkmawk in neih zawh ding hilo hi. Apuan gihna bekbek Shekel tulnga gik in, a teipi zat ahih leh Shekel zaguk bang gik hi. Hau lah hau, hat lah hat ahih manin, ki liansak in ki hatsak mahmah hi. Amai ah mikhat in alumte puaksak in, a zahtak mahmah uh ahi hi. Israel te kihta hetlo ahih manin zingsang simin to den hi. Israel te in ahih leh a galmuh phet un laukhin pahphot uh a, a-aw azak naak ua leh ling kekeuh in bu diamdiam uh hi.

Israel mite lau in abu diamdiam amuh ciang Goliath ki hatsak semsem hi. Zawhngap semsem ahih manin ni (40) sung tawntung Israel te zing leh nitaak in to thapaai hi. David in hih thu atheih ciang, kumpi Sawl kiangah, “hih mipa hangin na nasem te patau sak kei-in, keimah pai-in ka vado ding hi…” cigiap hi. Kumpipa in David kiangah, “hilo hi… hih Philistine pa’ langkhat ah nading zokei ding hi. Nang pen tu’n tangval na hipan a, amah ahih leh a tangval a kipan gal a dodo ngei mikhat ahi hi.” Aci hi. David a lungsim omthei tuanlo ahih manin kumpipa kiangah:-

“Ka pa’ tuute ka cinna panin, humpi neelkai ahi a, vom ahi zongin ka thatlum ngei khin hi. A maute in tuuno te amat uh ciangin, a nungpan delh in ka vatgawp zeel a, a kamsung tungsa tuuno tampi te ka honkhia kik ngei hi. Humpi neelkai leh vom te hong zosak Topa in hih Philistine pa’ khutsung pan zongh hong honkhia ding hi.” Aci hi.

Tua ciangin kumpipa in David upna liansa ahih manin, “ pai-in! Topa in nang hong ompih tahen!” ci-in paisak hi. David pai-in, guamsung atu’n ciang suangmai tangnga tawmin, a tuucin thungip sungah tuate akoih hi. A sailing tawikawm sa in Goliath do dingin guamsung pan mualtung lamzuan in kahto hi.

Goliath in zongh David kiang hong naih hi. Ki do dingin a kinaih mahmah laitak un, David in a thungip sawk in, suangtang khat la-a, akap leh Goliath taltang khalian hi. A taltang ah suangtang tum mitmet ahih manin, galhang Goliath khuptuk buah ta hi.

David in Goliath athah na dingin lum leh tei zang selo hi. Thauvui thautang kisam hetlo in, hatna tha leh ngal zongh kisam sak sese lo hi. Agawl a bantan na dingin namsau nangawn kenglo ahih manin, ama namsau puak mah tawh Goliath ki bantan ta hi.
Aki hatsak mahmah Goliath ahih leh tangvalneu khat in suangtang khat tawh kaplum ziau hi.

 A thahat Goliath thahzawh na dingin ‘thahatna’ kisam lo hi. Pasian’ ompih na leh zawh ding upna lungsim bek a kisam hizaw hi. Gualzawh matutna ihngah theih na dingin hong huh thei hetlo napi ihmuan khak leh ihsuan khak theih thapaai thukhat in ‘thahatna’ ahi hi. Thahatna ahi siamna leh hihtheihna anei te in tua te hangin gualzo ding kisa kha uh ahih manin kisaktheih pih mahmah laideep uh hi. Tua mah bangin thahatna a neilo te in zongh, thahatna tawh gual a kizo thei ding sakha uh ahih manin lam tuamtuam tawh thahat ding hanciam ciat uh hi. Ahih hangin thahatna leh ki hatsakna te tawh gual kizo theilo hi. A taktak in ahih leh gualzawh theihna ding a kisam masa thu in, ih thahatna te suanglo in, ki hatsak na lungsim khempeuh nusia-a, Pasian muanna tawh hangsan-na ih neihna hangin a gualzo ding te ih hizaw hi. Gualzawh ding hanciam in gal na do na sungah, ki hatsakna ahi ‘Goliath’ na thah khit ciang bek in migualzo na suak theipan ding hi.

2. Lum leh tei a muang Goliath
Aki hatsak mahmah Goliath in a thahatna muan leh suan in aneih khitciang, lum leh tei te tawh kithawi lai hi. Sumngo sik lukhu khu in, sikpuan silh gipgiap hi. Akhe te ah sumngo ngaltuam bulh in a liangko tungah sumngo teipi khai lai hi. Goliath in galmai samai ah alum atei te in a dalzo ding sakha hi. Gal asim taktak ciang ahih leh tua lum leh tei te in na hungzo tuanlo hi.

Goliath mah bangin leitungah mi tampi takin gualzawh nading lum leh tei te muang tawntung thei uh hi. Pawlkhat in hauhna lum leh tei te atawi laitak, pawlkhat in pilna lum leh teite pei ziahziah uh a, pawlkhat te leuleu in siamna tuamtuam lum leh tei-in zangin ki sukvik ki tovik uh hi.

Gualzawhna taktak ahih leh tua lum leh tei te’ tungah kinga lo mawk hi. Solomon kumpipa pil mahmah ahih manin tuni dongciang amah zah in apil omngei nawnlo hi. Pasian in atuam vilvel in apiak ngiat khat ahi hi. Solomon in tua Pasian’ piak a pilna tawh agam uk in daihna phutzo hi. Hun hong bei toto in Solomon a muhzia hong kikhel toto hi. Apil’ semsem ding lung-gulh ahih manin gam tuamtuam pan zi tuamtuam la kawikawi hi. Pasian a up a muanna hong bei diaidiai-in, alum leh atei ahi apil a siamna teng hongsuang tektek hi. Apil a siamna asuan tektek tawh ki zui-in, a ukna gam kisia tektek hi. Pasian piak pilna tawh Pasian’ ciamsa gam aphut ding kimlai, phelnih phelthum suaksak zawsop hi. A tawpna-ah amah ngiat zongh a lungkia cipta in, “…na khempeuh a mawkna pi…” ci maita hi.

Moses leuleu asuan a muan ding lum leh tei nei ngiatlo hi. Pilna lah neilo, siamna lah neilo in hauhna lah a neihloh banah, apau ol in apau awk khat hi sawnsawn lai hi. Pasian in zangin, ama’n zongh Pasian bek mitsuan hi. Tuathu hang bek in Israel mite makaih in Canan gam zotpih zo hi. Tua banglian mah in tanglai-in thugensiam in a minthang mahmah, Demosthenes zongh apau awk khat ahi hi. Thugen in a dincil lai, mi khempeuh in zahpih in a nuihsat ziahziah uh ahi hi.

 Tuma kum (70) hunlai-in, laigelhsiam leh gualhuaisiam in a minthang mahmah khat omngei hi. A sepna khempeuh ah gualzawhna ngah in, mi khempeuh in zongh it hi. Tua mipa-asuah phetin a tuaci pah hi peuhmah lo hi. Lum leh tei bangmah neilo hi. Mizawng innkuan sungpan khangkhia hi. Zingsang tungin Bawngnawi zuak zeel in, asum ngah sunsun tawh sang akah mikhat ahi hi. Nuntaak haksatna tampi tak thuak kha toto hi. Tua-athuak haksatna te hang mahin, thugensiam leh mite’ it khat a suakzo hizaw hi. Thugensiam leh laigelhsiam in minthang vangvang in, a laibu gelhsa te Lai Siangtho zah in hoih kisa zen hi. Mi tampi takin phattuam lawh in, pilna leh siamna baan ah cihtakna ngah lawh uh hi. Tua mipa, gualzo in a minthang den hi. Hih miminthang pa in ahih leh lum leh tei zat ding neilo hi. Tua mi thaneem, mi zawngkhal mipa pen ‘Dale Carnegie’ ahi hi.

Gualzawhna lampi tawnin apai khangno khempeuh in, ih lung-gulh tawntung gualzawhna picing ihngah theih na dingin lum leh tei te in honghuh zolo ding hi. Sihna peuh hong tunpih zawsop thei ahih manin, tua lum leh tei te suahkhiat photphot ding kisam hi. Lum leh tei a muang Goliath a ki hatsak mahmah laitak in, David in, “Topa in namsau leh teipi tawh a hotkhiat lohna thu hilai a-a om mikhempeuh in atheih nading ahi hi.” Ciziau hi. David cih banglian in lum leh tei te in Goliath hung zolo hi. Hong hung zolo tua lum leh tei te muan khak denna lungsim thah phot limlim ding kisam hi. Gualzawhna taktak ih ngah theih na dingin lum leh tei muanna lungsim ahi ‘Goliath’ thah loh phamawh hi.
Israel te a neumuh Goliath

Goliath ahih leh a thahat in alum atei te muanhuai mahmah ahih manin, amah leh amah zongh ki muang mahmah hi. Aki dopih ding Israel te ahih leh amah zah in a thahat leh a muanhuai omlo hi. Tua ahih manin Goliath in Israel te thusim vetlo hi. Neumuh mahmah ahih manin Goliath in:-

“Galdo dingin bang hangin hong kuankhia ngam nahi uh hiam? Tu ni-in Israel ulian te kongto hi. Ih kido theihna dingin mikhat hongpai un.  Alel zawzaw sila in ih kila ding hi.” Ci-in zahko in otsan lualua hi.

Israel te tangvalneu    David in azaak ciangin, ado dingin kuankhia pah hi. Goliath in amah that dingin apai David amuh ciang, thusim vetlo hi. Zahpih mahmah lel ahih manin, “Ui hongsa-a ciangkang tawh sat hongsawm nahi hiam? Ka kiangah hongpai-in! Huihlak vasa te leh gamlak gamsa te’ tungah nasa kapia ding hi.” Ciliang hi. Tua bangin Goliath a ot buabua laitak, a neumuh mahmah David in suangtang khat tawh kaptuk ziau maita hi.
Goliath in ki letsakna tawh gualzo zolo hi. Ki liansak in, amah zah in a thahat lo Israel te neumuh mahmah hi. Israel te in amah athat zo dingin ngaihsun thei vetlo hi. Amah leh amah hi kisa in midang te a neumuh mahmah laitak, tua a neumuh te mah in amah thatzo ziau mawk hi.

Tuma kum (2000) val hunlai-in, Rome gam ah naupang elbawng khat omngei hi. A lawmte in neumuh in, selnoh niloh thei hi. Simmawh mahmah uh ahih manin, a utut na uah hawlsuk hawlto lel uh hi. Tua naupangneu hong tangval to in nidang tawh kibangh nawnlo hi. Thugen siam mahmah in galkap maangkhat zong suakto zo mawk hi. Nidang a, amah a simmawh mahmah a lawmte in hopih ngampha nawnlo uh hi. Amai ah kun denden in pai uh a, acih bang bangin gamta demdem ta uh hi. Tua mipa-ahih leh ki niamkhiat in, itna nei a, hehpihna bulphuh in nahoih tampi sem toto ahih manin a minthang semsem hi. A gualzawhna leh a minthan na teng mah a hazat manun mi gilo Marcus J. Brutus leh a lawmte in thatlum ta uh hi. Tua mihoih pa asih hangin, tunidongciang amin sithei nailo hi. Nungta tawntung ahih manin Julius Caesar ci-in, mi khempeuh in ki samsam lai hi.

1788 kum pawl in galkap sang khat ah naupang khat ki simmawh mahmah hi. Tua naupang kum (16) kim pha in lai thei vetlo mawk hi. Amau khan ah mi (65) om uh hi. Laivuan simin a (64) tungsiah ngahto zo ngeilo hi. Lai theilo lawmlawm ahih manin a lawmte in neumuh mahmah uh hi. Simmawh mahmah uh a, thu omlo pi khawngin vua gawpgawp thei uh hi. Tua mihai pa in hong hanciamin, hunkhat ciang General Bonaparte ngahzo hi. A sangkah lai ua-a simmawh mahmah a lawmte in a khutnuai ah nasem ta uh hi. Amai ah kun denden in, zahtakna apiak diamdiam loh uh phamawh ta hi. Tua mipa-asepna-ah citak in galkap galdo zia zongh kiva mahmah ahih manin pahtawina ngah toto hi. Tuni ciangdong mah Napoleon Benaparte ci-in ki gengen lai hi.

 A lauhuai mahmah ‘Goliath’ ahi, ki letsakna lungsim pan hongpiang, midangte neumuhna lungsim in, gualzawhna hong ngahsak theilo hi. Tua ‘Goliath’ in gualzawhna ngahlo thamlo in, sihna thuak lai hi. Midangte neumuhna pen guallehna bek hilo in, totcilna hong thuaksak theilai hi. Tua-ahih manin midang te neumuhna lungsim ahi, a lauhuai ‘Goliath’ thah loh phamawh hi. Tua in ih gualzawh nading a thupi pen thu ahi hi.  
              
3. Pasian a theilo Goliath
 Goliath tawh kido dingin David a kuankhiat hun laitak in, “Hih dawibia mipa pen, ka tuucin hunlai a, ka thah zelzel vompi leh humpi nelkai te tawh  kibangh lel ding hi.” Ci-in, lau ngaihsut peuhmah lo hi. David in abiak Pasian’ vangletna tel in, dawibia khat in vanglian Pasian zo ngeilo ding cih theilua ahih manin hangsan takin a kithawi khia ngam ahi hi. David in a-up a muan mah bangin Goliath thatzo hi.

Pasian a theilo Goliath ahih leh ahat mahmah hangin, Pasian’ mite zozo tuanlo hi. Pasian theilo in Pasian tawh kithuah lo ahih manin, naupang khat nangawn lelziau a, gualzawhna ngahkha lo hi. A thahat in, a mipih khempeuh in a muan asuan pen khat ahih ha’ng, amah a ompih pa vanglian taktak lo ahih manin guallel veve hi.

Aki hatsak mahmah Goliath in lum leh tei te muan leh suan in nei-in, vanglian Pasian na khempeuh bawlin a neipa ahih leh phawk kha hetlo hi. Amah leh amah hi kisa in ki muang mahmah a, a namsau, a teipi leh a teikhawh te tawh Pasian mite that dingin kuankhia hi.

Tua laitak in Pasian a muang mipa in:-

“Nang nahih leh lum leh tei tawh nong kuan hi. Ahih hangin kei kahih leh a vanglian Topa, nangma ngap pa’ mintawh kongkuan hi. Tu ni-in Topa in ka khutsung ah nang hongpia ding a, kei mah in nang hong sat-tuk in nalu ka tan khia ding hi. Huih lak vasa leh gamsa te in na luanghawm ne ding uh hi. Bang hanghiam cihleh galdo na pen Topa a’ hi a, amah in kote’ khutsung ah note hong pia ding hi.” Ci-in kuankhia hi.

David in acih mah bangin Goliath lu lazo takpi hi. Pasian a thei mipa in Pasian a theilo mipa tuancil gawpta hi. Bangzah takin ih thahat phial zongin, Pasian ih theih kei leh gual kizo ngeilo ding hi. Pasian kihello hihna in gimna leh sihna hong tut zaw ding hi.
Tanglai-in Pasian a theihloh na hangin a nuntaak sung tawntung haksatna tawh a kidim mikhat omngei hi. Sabeng te in sa abet uhciang, a sukdelh a todelh uh bangin, tua Pasian a theilo pa, ki sukdelh ki todelh kawikawi a, bukna ding neilo in khua ulsa kaai-in, gimna tawlna tawh kidim cip hi. A inn nangawn ah om ngamlo in, nuamtak in zongh ihmu ngeilo hi. Hi bangin lungkhamna leh launa tawh a tai kawikawi khit nangawn ciang, kum (8) sung bangh thongsung ah kikhum lailai hi. Tualai pan a suahtak khit a sawtlo in, mi khemkpeuh in a ki lipkhap mahmah na mun ahi cybiria tuikulh ah kipuak leuleu hi. Tualai mun a tungkha mi peuhmah, mi (10) lak ah (1) nangawn a cidam ding haksa in, a kisi lianlian na mun ahi hi.Tua tuikulh ah kum (4) sung vingveng lemet bei-in sih ding bek maingat in om hi.

A nuntaak sungin zi nihvei nei hi. A zi masa tawh ta khat nei-in, kum (4) sung a kiteen khit uh ciang’ tuapnatna tawh azi si hi. Kum (40) aphak ciang zikhat nei leuleu hi. Tua-azi zongh ‘sihoihlo’ natna vei-in, bangmah sem zolo in om hi. Tua-a zikik tawh tapa khat leh tanu khat nei uh hi.Hi bangin a nuntaak hunsung khempeuh lung-gimna leh buaina tawh a kidim den, Pasian a theilo mipa ahih leh Joseph Stalin ahi hi. A nu leh a pa mizawng mahmah khat hikhin sawnsawn hi. Anu in amah bangin azawn ding leh a gentheih ding phal hetlo ahih manin, a tapa Stalin, Pasian nasem khat asuak dingin thungetna tawh a-apap ngei ahi hi. Lai Siangtho sang zong kahsak in kum (7) sung tawntung Pasian’ thu asin ngeikhin khat ahi hi.

Ahi zongin, Stalin in, Pasian’ thu sinsin napi nuntakpih lo in, up leh muanin nei theilo hi. Pasian’ thu-um theilo bek thamlo in, ‘Pasian omlo hi’ cilai hi. Hi bangin Pasian theilo in Pasian omlo hi a cipa-ahih leh leitung ah a nuntak sung limlim in zongh haksatna, gentheihna leh lung-gim guallelhna tawh ki dim hi. Pasian theihna in gualzawhna hi. Pasian theihna in minthanna hi. Pasian theihna in lei leh van hauhna bucing ngah theihna-ahi hi.

Gualzawh ding hanciam in ih kalsuan laitak in Pasian ih theih leh ih theih loh ih ki sittel ding kisam mahmah hi. Goliath ahih leh a thahatna leh alum atei te muanhuai-in khauhpai a, vanglian mahmah napi, Pasian tawh nungta lo in, Pasian theikha lo ahih manin, guallel veve hi. Pasian theihlohna in guallelhna hong ngahsak in, sihna nangawn hong tunpih hi. Gualzawhna ih ngah theih na dingin Pasian theihlohna-ahi ‘Goliath’ thah loh phamawh hi. Tua khit ciang bek in ih gualzo thei ding hi.



Monday, August 21, 2017

Biakinn Thu


            1936 May 24 pan ki pan kum thum sung (1939) kumdong Biakinn neizo nailo-uh ahih manin Mualbem Biakinn ah Nipi ni sim mah in kikhawm den uh hi.

Mualbem ah kikhawm a paite : -
            1.  Pu Vungh Ngo                  
            2.  Pu Thawng Langh
            3.  Pu Khai Khaw Dongh       
            4.  Pu Kham Zen
            5.  Pi Ngai En                         
            6.  Pi Kham Ngoih
            7.  Pu Kham Kam                  
            8.  Pi Ngiak Hau
            9.  Pu Vungh Za Ngin

1. Biakinn neih masak pen
            Tapidaw pianzawh kum 3 cin-na 1939 kumthak ciang in Nipi ki khop nang Biakinn hong vaihawm uha Pu Lut Khaw Ngin' mun leh gam ahi, khua khung nung pen (Tu laitak a UPC te Biakinn'mun) ah Bi-inn Lam 4 in hong lam uh hi.
            1939 February 5 ni-in amasa pen Biakinn honna nei-uh hi. Tua hun sungin Tapidaw kibeh laplap a Inn kim cih phial ah Tapidaw tangsuak omto mai hi.

2. A (2) veina biakinn
            Hun khat teh Biakinn mun gamlato lua kisa-in Pu Lut Khaw Ngin huangmah ahi khuataw lam, lui leh lui ki tuahna ngeu zum (Tu laitak Pa Ngin Hau Thang'tenna mun) ah tuahsuk leuleu uh hi.
            1946 April 14 ni-in Biakinn thak a (2) veina, Biakinn honna nei leu leu uh hi. 1948 kum Mission sang hong ki phuatteh hih Tapidawte Biakinn hunsau pisung Sanginn in ki zang hi. Hih anih veina Biakinn zong Bi-inn mah ahi hi.

3. A (3) Veina biakinn
            1952 May 22 ni-in Biakinn thak a thum veina ki hong leuleu hi. Hih Biakinn thak zong Bi-inn mah hi lai hi.
4. A (4) Veina biakinn
            Tu-in ngaihsutna thak hongnei-uha, khua tung leh khua nuai kikal ah lamni kikawmna laizang pen ding cih ngaihsutna tawh hong vaihawm leu leu uh a, Sikkang lamding in ngelna hong nei uh hi.
            Amau deihna munpen Dawisep na mual hi a tua mual dilteng tozang uh hi. (Tu laitak a TABte Biakinn mun) Tua mun ah asikkang teng uh a koih uh leh huih-in len a khuataw lui Muizang kuamteng den-na khin hi. Luisung pan tawm in kipan kik veve uh hi.
            1960 kum in a (4) veina Biakinn sikkang hong khuh uh hi. Biakinn umman nailo-in huihpi in sawnpai leuleu in sing nangawn tampi kisia hi. Aki tangsam sing leh sikkang hong kaikhawm kik in tha hong san leuleu uh hi.

5. A (5) Veina Biakinn (Biakinn honna omlo)
            Hih a (5) veina Biakinn pen aman ding hita a, kongvang neu (jywif;ayguf) teng thuahding bek in akisap laitak 1983 April 14 nitak 7:00-8:00 (PM) hunsung in huihpi nasia takin hongnung leuleu a, hih a(5) veina Biakinn zong akhuamteng tankhin in na akimang thei ding Sikkang, Singte om nawn lo hi. Hih huihpi hangin khuasung ah Inn 7 zong kisia hi.
 
1983 Kum aa Huihpi Suksiat Biakinn
6. A (6) veina biakinn (Biakinn honna omlo)
            Tu-in ngaihsutna beita-in cihna ding ki theizo nawnlo-ahih manin TBA ah athu kipuak hi. TBA in kumkhat sung jzwfydkif; tawh TBA gam sungah Sumdon khuan hongpia hi. Ahizongin hih hun sungin Natgual hong tungin kivak zolo a, kum hong beita hi. Vakkhuan kingahzo nawnlo hi.
            A hizongin jzwfydkif; hun beisapi mahzang in meltheih, maingapte kiang ah Makaite pai veve uh hi. Tedim khuapi sung mimal tung leh Kawlzang ah tawmkhat vak uha, kona, taina teng thuak in alam sap khom uh zong ngah zolo uh hi. 1983 April pan kum 2000 dong (kum 20) dek tak Biakinn neilo-in ki om a, Nu Cing Luan Niangte Inn kikawm in tua munah Biakpiak ki khopna kinei zel hi.
            A hizongin amau a-Inn uh a phal mahmah hangin Nophun, Dah hun ciangin lemthei lo ahih manin ahi thei bangin Sikkang sia, Singsiate buptuah gawp in a lang Bi- alang Sikkang in kilam hi. Nisa dal ciang hi a, guahzukteh  asungah Kawllukhu khuk kul hi. Tua pen a (6) veina Biakinn mah cih kul tamai hi.

7. A (7) VEINA BIAKINN
            Hihzah in haksatna, athuak uh hangin Pasian in aphuhsa Pawlpi nusia lo-in dinpih a thathak nguan veve hi. Hong vaihawm leuleu uh a, Lo gam sing aki zangthei ding anei peuhpeuh in pia lel uh hi. Inn sik sehtan zong kiseh a singpeek lam 2 tek ki hanciam hi. Suklui-ah Zuang siangat in kigiak a Pawl taangin singpek kinawn hi. Pasian huhna tawh  Biakinn pi Topa'n hong gualzawh pih hi.
            2004    ni-in A (1)Veina STBA YOUTH CONFERENCE ah Rev. Hau Za Cin (Zangtui) STBA Chaiman in honna nei hi.
                   Thubul phuh " Na khatna kisam lai hi." Luke 18:22
A (7) Veina Biakinn (Tulaitak Kizangh lai)
 Hih A (7) veina Biakinn adin zawh nading a kipiak khiatna aki lang phadiakte : -

Biakinn mun vai
            Ih Biakinn mun mahmah zong laih ni cih ngaihsutna hong om a, tua hun a Pastor Quater mualpang (tu laitak  Pa Nang Khan Ngote teenna mun) ah lam ding hoih kisa-in Ks. 20000/- (Tulsawm nih)amun kilei hi. Khamtal lakpi ahih manin Pawltang in ahi thei zahzah kuan in Biakinn mun kito a, kumkhat sung bang tawh kul phialding in haksatna-a om teh tulaitak a kilamna "Sanginn sak"ah ki tuahphei hi.

            Hih Biakinn kilamna munpen Upa Suan Khat Langh, Upa Suan Go Thang leh Upa Nang Khan Dalte in Pawlpi konlawh lo-in Pawlpi Biakinn munding in kipawl in alei uh hia, bangzah tawh kilei-uh cih zong pu lak lo-in Pawlpi apiak uh ahi hi.

Sia tang a hong om ngeite


            ACT a hong om Ngeite:
            1. Lia Dim Suan Cing             - Teeklui         - 1988
            2. Tg. Khai Cin Kap               - Mualbem      - 1989
            3. Pr. Kham Khaw Zam          - Langzang      - 1991
            4. Lia Cing Lian Lun              - Lailui            - 1995
            5. Nang Khan Thawn              - (Lezang zong hong om ngei)
            6. Nang Lamh Thang              - Pyidawtha     - (CCOC pan)
            7. Pa Zam Khaw Langh    - Pangsak (ama hanciamna tawh hongom)
            8. David Sian Za Mung          - Laitui (STBA E&M makaih na tawh


Pastor Niang Khan Neu

Pastor Niang Khan Neu

            Pa Suan Khan Dal leh Nu Cing Khan Niang te sungpan piang tanu tapa (7)te lak pan a u pen ahi hi. 1989 March 23 ni-in Pakzaang khua-ah piang hi.
Suahpih sanggam te : -
            1. Niang Khan Neu + Hai Thawn
                - Dal Lamh Cin
                - Niang Sian Siam
            2. Lian Cin Khup
            3. Luan Man Khen Zen Kim + Thang Zo Mang
                - Thang Tawn Tung
            4. Thang Za Lian
            5. Niing Suan Pau
            6. Mang Ngaih Lian  
            7. Sing En Lian

            2011 May 27 ni-in Hung Bung khua Matupi Myone Pastor Hai Thawn tawh pumkhat suak in tapa (1) leh tanu (1) tawh tu laitak in om uh hi. Tu-in pawlpi tawh kizom nawn lo hi.

Pastor Khai Khen Pau


Pastor Khai Kheen Pau
            Pa Khai Kam Dal (Tawtak) len Nu Ngin Lam Cing (Khelkik) te sungpan piang tanu, tapa (8) lakpan a u pen hi a, 1975 December 30 ni-in, Pakzaang khua ah piang hi.

Suahpih sanggam teng
            1. Khai Khen Pau        (12/12/2005 in hong nusia)
            2. Vung Phong Mang + En Sian Sing
                        - Lian Suan Kim   - Nuam Ngaih Ciin

                        - Cing Lem Nuam - Dal Kop Do
                        - Cing Nem Ciang
            3. Man Do Lun           (1998 in hong nusia)
            4. Zam Pian Lian + Niang Lem Kim 
            5. Sing Muan Lian      (1989 in hong nusia)
            6. En Ton Cing           (1992 in hong nusia)
            7. Ngo Vaan Sung
            8. En Ngawh Vung     (1995 kum hong nusia)

            Tu-in pasal (2) leh numei (1) tawh nu leh pa dam khawm uh a, ki-it mahmah in Pasian zakta mahmah uh hi. Nidang in Lawki sungpan a khang khia uh hi a, 1988 kum tak ciangin Tapidaw a suak uh ahi hi.
- 1992 March, 1 ni-in Rev. Kam Ngin Pau in Tui na phum hi.
- 1981 kum pan sangkah kipan hi.
- 1997 June khateh Faith Baptist Bible College & Seminary (Tedim) ah kah in 2000 kum in buaih (B.R.E) degree kipia hi.
- 2001 kumpan kipan Pawlpi ah hunbit Pastor sem hi.
- 2004 kum Tedim Theological College in TBC gambup thu kimna tawh Tuiphum Pawlpi neih ahi lo (Theihpih loh sang) Mundang sangpan aman Pastor asemsate ading in Special Course kum (1) kah ding aki phot leh tua lai-ah kah leuleu hi. A khua-ah kumpi sangah Private sia kum (2) bang sem ngei hi.
- 2005 December, 12 ni-in a nu asepsak Tungnung bel ih biak Pasian kiang ah ciah ta hi. Amah pen gualhuai-in thu nuam mahmah a Pawlpi mite in mangngilh thei ding hi lo hi. La zong uh ahih manin Khangnote lasak pawi cih bang bawl pih thei zel a, kilawp mahmah hi.
           

Sunday, August 20, 2017

LaiSiangTho Nipi ading Thalakna tom


(Na ေခတ္မီ nuam hiam ? ေခတ္မိီ nading thusim)

Tuhun pen hunkikhel manlang mahmah ahih manin nuntak khuasak zia te ''Update'' tohtoh ding kisam hi.
Nitak khat khuazan pi-in pai nading khat kanei a Meitang phamel losi guah phinphin lai ahih manin kapai nading lampi kimu mial'' ciang hi a, lampi tung ah bangteng om cih kitel lohi.Tua leh lampi tung akeu dingtawh akibang na mun kasik leh tui kicing nahi leldih ahih manin ka pum kawt hi. Ka ipsung a, mobile-phone ka phawk san a, lapah in amei kadet leh kasik na dingmun teltak in kamu theihi.


Sanggam aw na masuan khimbang zingin nalung agimhiam? daupai theilo in lawhsam nakisa hiam? nalam etloh thusia te-in hong tuam theizel hiam? nazuih ding lampi tello in na omkha hiam?
Lamhong lak/hilh ding Laisiangtho simin lanuntak pihin, nama hongvang in napian ziahong kilam dang toto dinghi. Nathu-in lam honglak meivak hi aa, kapai nading lamhong lak khuavak ahihi (Ps.119:105) 

No.1Leitung ah laibu khempeuh lakah Laisiangtho pen ေခတ္မီ penhi, ေခတ္ေနာက္က် cihbang omgeilo hi
Sanggam aw Laisiangtho pen a ေခတ္မီ denna banghang ahitam ? Amah pen ေခတ္မီ cihbang ciang nahi lozaw in Laisangtho pen Pasian kammal ahih manin Ama gendan a, hun apai pai na hi zaw hi. Laisiangtho ah hongciah kik lecin Pasian in athusim te honghilh in thulian pipi te hongphawk sakding hi. (Jer.33:3) 

No.2 Ihpu ihpa te' Dawibiak hun lai-in "Phuisam" cih kammal tuam nei uhaa, zong vangnei takpi-in tangtung theimawk hi. Christian te in Laisiang tho pen ih "Phui" nahi gige hi. Pasian kammal ahih manin vanglian mahmah a, nang honghu zo mahmah dingin vanglian hi. (Heb.4:12, Jer.23:29) No.3
Laisiangtho sim'' in nuntak pih lecin namit khua hongvak sem'' dinga, Pasian in athu sim thulian pi'' honghilh in Avang liatna tawh hongtuam dinga...a ေခတ္မီ bek hilo ေခတ္ in nanghong delhzaw tading hi.


Thalakna tomno: Rev. Do Khua Mang

Pakzaang khua Tapidaw masate thu


            Khua pan tai-9 bang aki gamlatna mun Tuipi Mual ah Meilah satin, tuate vai-in ni tak kikhopna, lasin na nei-in nuamsa mahmah uh hi. Laithei omlo uh ahih manin ladawng (1) pen Khathum bang alot ngah dong un sin uh hi. A hilh te'n lah ciimtak lo, asin tenlah ciimtak lo uh hi. Khuapi guahzuk Khaituh hun laitak in SIWAI a om leh zong sim veve uh hi. Lo hun laitak Nipini kikhop hun hongtun nakleh Kipi (Vasa) aphul hangin thungen in ciahsan lel uh a, kikhopsan hi thiat lel uh hi. A an uh kinegawp in, zawng tuam cihzong omse lo hi. Tangsuakte’n Inn bil suak te inn ah anne lel uh a, Inn bil suak Upate'n vaakvaak lel uh hi. Tapidaw asuah khitnak uh leh Zu dawnnawn vetlo uh a, adawn aom leh Lawki asuah kik in kingaih sunpah hi. Ki teeng nailo pi-a numei pasal omkhawm (mawhbawl) cihbang omlo uh hi. Tuabang aom zenzen leh pawlpua ah kikoih hipah hi. Pawlpi mi aci mawh te ki huh, ki-en, kikhual uh hi. Sihna thu ah sagawh cihbang omsak lo uh hi. Thukhat peuhpeuh (thusia) aom leh a pawlpi ko-in pawlpi cih bangbang mangzo lel uh hi.

Luang kituh na (2) vei
            Lawki innkuan pan Tapidaw atang suak numei Ngiak Hau asih teh a innkuanpihte'n Lawki ngeina tawh vuisawm uh hi. Tua bangin van leh na teng zo kimkhin in Lawki ngeina tawh vuidingin a kipat laitak in Tapidaw pawlpi makaipi Pu Khai Khaw Dongh khualzin hong tunphet in delhpah a, ama cihtakna tawh Lawki te'n tuh zolo in Tapidaw ngeina mahtawh kivui kik hi.
            Tapidaw suak samah Pu Tuang Hen Thang (Rev. Thawn Za Nang' Pa) asih ciangin a sanggamte leh a pa in Lawki ngeina tawh vui nuam, khan ken kawsah guannuam uha, Tapidaw upa, Pu Khai Khaw Dongh cihtak na hang mahtawh Tapidaw ngeina mah in kivui hi.

 Tapidaw suakmasate
            1. Pu A.S.D Vungh Ngo         24 May, 1936 in tang suak hi.
            2. Pu Thawng Langh              25 May, 1936 in tang suak hi.
            3. Pu Khai Khaw Dongh         1 June, 1936 in innphiat uh hi.
            4. Pi Ngai En                          4 August, 1936 in tangsuak hi.

            15 November 1936 ni-in Rev Thuam Hang (Khuasak)in Mualbem ah avekpi-un tuiphum hi. Inn bul suakmasa Pu Khai Khaw Dongh te'-inn ah siate zintung uh hi. 5 March 1939 teh Pu A.S.D Vungh Ngo te'n inn hong phiat uhteh amau inn ah siate zin hong tung leuleu hi. Tapidaw suak masa penpa ahih na hang ahi hi. Anuai a bangin misiangtho min kiphuak uh hi.         
              
            1.  Petros ASD Vungh Ngo
            2.  Stephen Thawng Langh
            3.  John Boanerges, the Apostle Khai Khaw Dongh
            4.  Esther Ngai En

            Hih misiangtho min a deihnate uh adong ngei kuamah om khaloahih man in kithei lian lo hi.

Pakzaang Khua ah Pasian thu atuncilna


          Dr. JH Cope Tedim hong tunzawh 1910 kumpan kipan "dalpau" tawh hong zin kawikawi in Pasian thu hong gen hi. Tua "dalpau"tawh lasa  sakin "Kha Siangtho lam kakhan na ding" cihte leh biakinn ah hongpai ciat un u leh naute" cih late sasak hi. Pakzaang mite sungpan Mualbem lampan hong peem pawlkhat in Pasian thu Mualbem pan naza masa uh hi. Um mah mah uh ahih manin zuipah uh a, a khua uh Pakzaang hongtun pih uh hi. Pasian thu-um, thuzui hong ki behlap toto in Mualbem pawlpi tawh kizom pah uh hi. Mualbem pawlpi pen Nu leh Pa in nei uh hi. Pakzaang pan tai 6 agam la Mualbem ah nipi nisim kikhawm in paiden uh hi. Biakinn tung masa pawl hiden ung ci uh hi. A.B.M te Tapidaw te kici hi.
Dr. JH Cope te Nupa
            Tapidaw hong ki beh lap tohtoh zui-in Mualbeem pek ah painawnlo in, Pakzaang khuamah ah hong kikhawm ta uh hi. Thupha puak a hongpai Rev. Mang Kam (Thangnuai) 1935-1954 hong vaan tawntung hi. Rev. Thang Ngin (Dolluang) khawk huam sungah om khua khat ahih hang Rev. Mang Kam khawk Mualbem pan a Pasian thu hong kizel hi aa, Mualbem pawlpi mahtawh kizom in akhangkhia khua pawlpi ahih manin Rev. Mang Kam khawk ah omsuak in Mang Kam Baptist Union (M.B.U)sung ah akhang pawlpi ahi hi. Rev. Thang Ngin zong 1935-1936 dong mah hong paizel hi. Tuakhit zong hong ban zeuhzeuh thei hi.

Biakna Ommasate


            Pakzaang khua ah Biakna nam 4 bang om ngei hi. Tuate in : -
(i) Dawi biakna: Tu laitak Inn 4 omlai hi. Ahuampi-in a kithoih, akibia dawinam (10 ) nei-uh hi.
            1.   Pusa: (Beh Tulpite makaih na)     6.   Khuataw dawi
            2.  Tualbiak na (Khuazang biakna)    7.   Gundawi
            3.  Kong dawi                                     8.   Lo dawi
            4.  Gam dawi                                      9.   Sumtawng dawi
            5.   Khualu dawi                                 10.Innsungpi dawi
            No. 1, 2, 9 nate pen kumkhat in khatvei biakloh phamawh sak uh hi. No. 3, 4, 5, 6, 7, 8 tepen biak/thoih akul hunhun in Taang siampite makaihna tawh : Inn kuansung damlote, an hoihna ding (Dawite peh i bawlsiat hi a ki ci te) thoih uh hi. Um uh ahih manin zong dam takpi mai hi.

(a) Pusa thoihzia (Tulpi siampi)
            Kumkhat in khatvei ta kithoih loh phamawh hi-a, Innkuan mimal pha zahzah kitat khiat na ahi hi. Sial/vokpi tawh bia-uh hi. Beh siampi (Tulpi)te in makaih hi. Inn sung tawng ah ganhing sisan tawh Tulpipa valut a, Pusa kiang ah cidamna vangen hi. Siampi (Tulpi) pa pen poina hemna, pau baan na nei lo Tulpi (Siampi)gui pan aki teelte bek in sem thei hi.
            Nitak annek khop khit ciang (sahawm teng a man khitciang) Tulpi (Siampi pa)-in Pusa thoih te Innkuan phazah zui-in savun khut cin ciacia kiu (4) nei in at hi. Tuapen Zutui phih zel in Bikha laap nuai suangpeek tung ah phuisam in, tua savun te kaamet na-in lawnzel in suangpeek tung tusak zel hi. Tua suangpek tungpen guahtui in a kawtsak simloh siampi pa kawtsak lo buang, kuamah in tui kawtsak ngamlo hi.
Khualaai Tualbiakna (Tudongin Omlai)


Zehtan na
            Siampi pa-in ni thum/nga/sagih cih bangin lokuan loding, gam vaklo ding, vakkhia loding, samui namsak loding, zindo lo ding, khualzin lo ding, mivak khawg hopihse lo ding, kong biang ah sawl hing bang/khai ding. Ani cin ciang sawl paikhia ding. Siangta ahih manin ngeina bangin gamta thei ta hi. A ki thoih laitak mikhat peuh hong hawh zenzen leh zehtan kul lo leuleu ci hi.

(b) Thahdo Siampi (Dawi Siampi) sem ngeite
                        1.         Pu Siak Hen                (Suantak)
                        2.         Pu Khai Ngul              (Guite)
                        3.         Pu Ngo Khup              (Guite)
                        4.         Pu Khai Za Kam         (Suantak)
                        5.         Pu Thawng Khaw Zam (Suantak)
                        6.         Pu Hen Do Thang       (Suantak)
                        7.         Pu Do Khan Thang     (Guite)
            Tu-in kuamah Thahdo Siampi- omnawn lo hi. Kuamah ut nawnlo hi. Hih Siampite-in dawi taktak a thoih ahih manin amal kitel lo-in pau uh hi. "hiimsam" kici hi. Dawi thoihna in agawh uh saphuk pen muutpuak sa in ciangbul ah khih a tuaciang dawn ah sawl bawl omsak hi. "Khiang Khawh" ci-in, tua saphuk asuk khap ding teh "Nangpa sang’ keipa lian zaw, Nangpu sang’ keipu lian zaw" ci-in khauhtak in a khawh lian leh thautawh kapkham hi. Hih siampite in dawipeh taktak aa-aki ngaihsunte sem uh hi. (Kongsang, Kongniam, Ngampi, Tualngam, Nguntuak, tuilut, Naupang naa ... etc.) te hi phadiak hi.

(c) Tualsiampi sem ngeite
                        1.         Pu Khup Kim              (Guite)
                        2.         Pu Awn Tun                (Guite Nekngen)
                        3.         Pu Son Dong               (Gt. Nekngen)
                        4.         Pu Son Khaw Zam      (Guite)
                        5.         Pu Suan Khaw Zam    (Guite)
                        6.         Pu Khual Khaw Cin    (Gt. Nekngen)
                        7.         Pu Dong Khan Thang (Gt. Nekngen)
                        8.         Pu Tuang Khan Nang (Guite)
                        9.         Pu Ngin Za Kam         (Thawmte)
                        10.       Pu Neek Kam              (Guite)
                        11.       Pu Zam Sian Pau        (Gt. Nekngen)

Nasepzia : - April 13 nita-in Khuangla ci-in khua laizang ah Salsing tawh kiu linei in a-um uh, kongvom nih aneih sakna sungah nasep kipan uh hi. Tua lai munpen "Tual" ci-uh hi. Tualnuam lote tangpi, taangta zakding in awngin kiko baba uh hi. April 14 ni khuabawl ci-in khualu, khuataw zuan in tuani zanpen Zahak in Tuallam uh hi. April 15 ni pen tanni ci-in kuamah lo kuan lo uh hi.

Khualu leh khuataw thoihdan

Khualu le khua taw thoihna
Khua sapna : "Khua hong siam in, ka Pakzang khua hong siam in, Guite ta, Sawmte ta, Tawtak ta, Ngualnam ta, Nekngen ta, Bawmkhai ta, Khelkik ta, Sukte ta, Vangaw ta in cidam ngetna hi. Mulman ngetna hi, Sinciim nget na hi, lungciim ngetna hill. Tanu ngetna hi, tapa ngetna hi, minhawh ngetna hi, tanghawh ngetna hi.
            Ka Pakzang ta-in lum atawi, tei atawi leh tangh tung akap, tangtung tusak in, tangnuai a kap tang nuai tusak in, asin lai natu sak in, a lunglai na tusak in, milum mitei alen leh van ah naleng sak in lei-ah na lut sak in, len huih nem in, sang huih nem in, huuk ngo nem in, huuksan nem in, ka zupita, ka haipi ta-in thupha lapha hong dong ing.
            Cidam om lo mulmam omlo, sin ciim omlo, lungciim omlo ding na cih leh kasa lam hong khak ing"ci-in phuisam uh hi. (Tangno bawl leh khualai thoih zong hih atung adan mah hi lel hi.)

Tuibuh (Aktui hal)
            Katui santa, katui vomta in si-in kumpha ding na cih leh sim ah hong luang in, Zokum pha ding na cih leh Zo-ah hong luang in. Ka zupi ta, ka haipita in thupha hong ngen ing ci-in. Aktui luanna lam en uh hi. (12/11/2013 Am 8:30; Siampi Zam Sian Pau’ gen hi.)
(ii) Phaza biakna
            AD 1918 kum hunsung tengin Pu Kai Za Tuang makaih natawh hong piang thu hi. A mahpen kum___ in suak aa, 1945 kum in si hi. A mau pawlpi-inn 15 bang phaman hi.
            Dawi hawl khiatna, mailam thu theihna, cina damsak na cihte sem hi. Beel tung mut in, asi bup bangin pukin khasapna neithei hi. Inn a phiat/ Inn a siansuah teh lasa kawm sa-in Innsung pan innpua ah kigual diudeu in pusuah uh hi. Tua-ala sungah "Zeisu vanah a-om ee, nithum ni ciang nung leh ta" cih kammal themkhat kihel zel hi. Tua lo a dangte pen ei theih kammal om lo hi. Aman teh baangtung Signboard dan in laisuan neizel a kuaman a lai thei lo-in amah bekmah in thei hi. “Suaicin zum kong khak o, lai at o,”  cihta tawh man zel hi. A ma biakpen "Phaza" ci hi. Bang pau hiam cih zong ki theilo hi. Tu-in hih biakna omnawn lo hi. A makai pa-a sihteh beibei lel hi.

(iii) Lai Pian biakna

            Hih Lai Pian upna-ah zong Pasian mah um uh hi. Ngaw gam lam pan gospel hong pai zel uh a, 1993 Oct 4 in, Pa Thang Sian Mang tang suah hi. Laisang hipah hi. Amau upna ah a nungta Pasian mah um napi'n Zeisu sanglo in zawlta hi ci uh hi. Tua Zeisu pen mikangte a ding hi. Ei Zomite a ding pen Pu Pau Cin Hau hi ci uh hi. Amah pen kamsang khat hi a, laizong sang hi. 1956 kum-in Valvum khua ah meeting pi khat nei-uh a, LPPR leh PJP in kikhen uh hi. Pakzaang khua a om pen LPPR pawl ahi hi.  Laipian Pau Cin Hau Pasian'paaina Religion leh Pau Cin Hau Jesu Pawlpi cihna ahi hi.

Hi bangin biakna tuamtuam in huzapcip in lungap huai takin a omlai tak, Cope Topa Dung zui-in, Mualbeem Tuiphum Pawlpi ah kihop sim in a pai velvel Pasian thu a lunggulh mi khat na om kha citciat hi. Tua mipa dung zui-in, Pakzang khua ah Tuiphum Pawlpi biakna, 24/5/1936  kumin na kipan khia hi.