Pakzaang khua ah Biakna nam 4
bang om ngei hi. Tuate in : -
(i)
Dawi biakna: Tu laitak Inn 4 omlai hi. Ahuampi-in a kithoih, akibia
dawinam (10 ) nei-uh hi.
1.
Pusa: (Beh Tulpite makaih na) 6. Khuataw dawi
2.
Tualbiak na (Khuazang biakna) 7. Gundawi
3.
Kong dawi 8. Lo dawi
4.
Gam dawi 9. Sumtawng dawi
5.
Khualu dawi 10.Innsungpi
dawi
No. 1, 2, 9 nate pen kumkhat
in khatvei biakloh phamawh sak uh hi. No. 3, 4, 5, 6, 7, 8 tepen
biak/thoih akul hunhun in Taang siampite makaihna tawh : Inn kuansung damlote,
an hoihna ding (Dawite peh i bawlsiat hi a ki ci te) thoih uh hi. Um uh ahih
manin zong dam takpi mai hi.
(a)
Pusa thoihzia (Tulpi siampi)
Kumkhat in khatvei ta kithoih
loh phamawh hi-a, Innkuan mimal pha zahzah kitat khiat na ahi hi. Sial/vokpi
tawh bia-uh hi. Beh siampi (Tulpi)te in makaih hi. Inn sung tawng ah ganhing
sisan tawh Tulpipa valut a, Pusa kiang ah cidamna vangen hi. Siampi (Tulpi) pa
pen poina hemna, pau baan na nei lo Tulpi (Siampi)gui pan aki teelte bek in sem
thei hi.
Nitak annek khop khit ciang (sahawm
teng a man khitciang) Tulpi (Siampi pa)-in Pusa thoih te Innkuan phazah zui-in
savun khut cin ciacia kiu (4) nei in at hi. Tuapen Zutui phih zel in Bikha laap
nuai suangpeek tung ah phuisam in, tua savun te kaamet na-in lawnzel in
suangpeek tung tusak zel hi. Tua suangpek tungpen guahtui in a kawtsak simloh
siampi pa kawtsak lo buang, kuamah in tui kawtsak ngamlo hi.
![]() |
Khualaai Tualbiakna (Tudongin Omlai) |
Zehtan
na
Siampi pa-in ni thum/nga/sagih
cih bangin lokuan loding, gam vaklo ding, vakkhia loding, samui namsak loding,
zindo lo ding, khualzin lo ding, mivak khawg hopihse lo ding, kong biang ah
sawl hing bang/khai ding. Ani cin ciang sawl paikhia ding. Siangta ahih manin
ngeina bangin gamta thei ta hi. A ki thoih laitak mikhat peuh hong hawh zenzen
leh zehtan kul lo leuleu ci hi.
(b)
Thahdo Siampi (Dawi Siampi) sem ngeite
1. Pu Siak Hen (Suantak)
2. Pu Khai Ngul (Guite)
3. Pu Ngo Khup (Guite)
4. Pu Khai Za Kam (Suantak)
5. Pu Thawng Khaw Zam (Suantak)
6. Pu Hen Do Thang (Suantak)
7. Pu Do Khan Thang (Guite)
Tu-in kuamah Thahdo Siampi- omnawn
lo hi. Kuamah ut nawnlo hi. Hih Siampite-in dawi taktak a thoih ahih manin amal
kitel lo-in pau uh hi. "hiimsam" kici hi. Dawi thoihna in
agawh uh saphuk pen muutpuak sa in ciangbul ah khih a tuaciang dawn ah sawl
bawl omsak hi. "Khiang Khawh" ci-in, tua saphuk asuk khap ding
teh "Nangpa sang’ keipa lian zaw, Nangpu sang’ keipu lian zaw"
ci-in khauhtak in a khawh lian leh thautawh kapkham hi. Hih siampite in dawipeh
taktak aa-aki ngaihsunte sem uh hi. (Kongsang, Kongniam, Ngampi, Tualngam,
Nguntuak, tuilut, Naupang naa ... etc.) te hi phadiak hi.
(c)
Tualsiampi sem ngeite
1. Pu Khup Kim (Guite)
2. Pu Awn Tun (Guite Nekngen)
3. Pu Son Dong (Gt. Nekngen)
4. Pu Son Khaw Zam (Guite)
5. Pu Suan Khaw Zam (Guite)
6. Pu Khual Khaw Cin (Gt. Nekngen)
7. Pu Dong Khan Thang (Gt. Nekngen)
8. Pu Tuang Khan Nang (Guite)
9. Pu Ngin Za Kam (Thawmte)
10. Pu Neek Kam (Guite)
11. Pu Zam Sian Pau (Gt. Nekngen)
Nasepzia
: - April 13 nita-in Khuangla ci-in khua laizang ah Salsing tawh kiu linei
in a-um uh, kongvom nih aneih sakna sungah nasep kipan uh hi. Tua lai munpen "Tual"
ci-uh hi. Tualnuam lote tangpi, taangta zakding in awngin kiko baba uh hi. April
14 ni khuabawl ci-in khualu, khuataw zuan in tuani zanpen Zahak in
Tuallam uh hi. April 15 ni pen tanni ci-in kuamah lo kuan lo uh hi.
Khualu
leh khuataw thoihdan
![]() |
Khualu le khua taw thoihna |
Khua
sapna : "Khua hong siam in, ka Pakzang khua hong siam in, Guite ta,
Sawmte ta, Tawtak ta, Ngualnam ta, Nekngen ta, Bawmkhai ta, Khelkik ta, Sukte
ta, Vangaw ta in cidam ngetna hi. Mulman ngetna hi, Sinciim nget na hi,
lungciim ngetna hill. Tanu ngetna hi, tapa ngetna hi, minhawh ngetna hi,
tanghawh ngetna hi.
Ka Pakzang ta-in lum atawi, tei
atawi leh tangh tung akap, tangtung tusak in, tangnuai a kap tang nuai tusak
in, asin lai natu sak in, a lunglai na tusak in, milum mitei alen leh van ah
naleng sak in lei-ah na lut sak in, len huih nem in, sang huih nem in, huuk ngo
nem in, huuksan nem in, ka zupita, ka haipi ta-in thupha lapha hong dong ing.
Cidam om lo mulmam omlo, sin ciim
omlo, lungciim omlo ding na cih leh kasa lam hong khak ing"ci-in phuisam
uh hi. (Tangno bawl leh khualai thoih zong hih atung adan mah hi lel hi.)
Tuibuh
(Aktui hal)
Katui santa, katui vomta in
si-in kumpha ding na cih leh sim ah hong luang in, Zokum pha ding na cih leh
Zo-ah hong luang in. Ka zupi ta, ka haipita in thupha hong ngen ing ci-in.
Aktui luanna lam en uh hi. (12/11/2013 Am 8:30; Siampi Zam Sian Pau’ gen hi.)
(ii)
Phaza biakna
AD 1918 kum hunsung tengin Pu
Kai Za Tuang makaih natawh hong piang thu hi. A mahpen kum___ in suak aa, 1945
kum in si hi. A mau pawlpi-inn 15 bang phaman hi.
Dawi hawl khiatna, mailam thu
theihna, cina damsak na cihte sem hi. Beel tung mut in, asi bup bangin pukin
khasapna neithei hi. Inn a phiat/ Inn a siansuah teh lasa kawm sa-in Innsung
pan innpua ah kigual diudeu in pusuah uh hi. Tua-ala sungah "Zeisu vanah
a-om ee, nithum ni ciang nung leh ta" cih kammal themkhat kihel zel hi.
Tua lo a dangte pen ei theih kammal om lo hi. Aman teh baangtung Signboard dan
in laisuan neizel a kuaman a lai thei lo-in amah bekmah in thei hi. “Suaicin
zum kong khak o, lai at o,” cihta tawh
man zel hi. A ma biakpen "Phaza" ci hi. Bang pau hiam cih zong
ki theilo hi. Tu-in hih biakna omnawn lo hi. A makai pa-a sihteh beibei lel hi.
(iii)
Lai Pian biakna
Hih Lai Pian upna-ah zong Pasian
mah um uh hi. Ngaw gam lam pan gospel hong pai zel uh a, 1993 Oct 4 in, Pa
Thang Sian Mang tang suah hi. Laisang hipah hi. Amau upna ah a nungta Pasian
mah um napi'n Zeisu sanglo in zawlta hi ci uh hi. Tua Zeisu pen mikangte a ding
hi. Ei Zomite a ding pen Pu Pau Cin Hau hi ci uh hi. Amah pen kamsang khat hi
a, laizong sang hi. 1956 kum-in Valvum khua ah meeting pi khat nei-uh a, LPPR
leh PJP in kikhen uh hi. Pakzaang khua a om pen LPPR pawl ahi hi. Laipian Pau Cin Hau Pasian'paaina
Religion leh Pau Cin Hau Jesu Pawlpi cihna ahi hi.
Hi bangin biakna tuamtuam in huzapcip in lungap huai takin a omlai tak, Cope Topa Dung zui-in, Mualbeem Tuiphum Pawlpi ah kihop sim in a pai velvel Pasian thu a lunggulh mi khat na om kha citciat hi. Tua mipa dung zui-in, Pakzang khua ah Tuiphum Pawlpi biakna, 24/5/1936 kumin na kipan khia hi.