Monday, January 14, 2019

Christian Innkuan


Text : Joshua 24:15... A na nasep sakding peuhpeuh uh tuni-in teelun... keileh ka Inn kuanpih te in belh TOPA' na kasem ding uh hi.


Thupatna:-
Christian te in Ni thupi diak angaih sut pawlkhat ihnei hi. Nute ni; Pate ni; Sunday School nipi; WF YF nipi..etc; cih bangin atuam tuam ihnei a thupi theimah mahhi. Ahizong in tuate khempeuh hongkipat na pen Innkuan nahi gige ahihman in Innkuan nipi ihneih pen thupi kasa phadiak hi. Kumpi nasep natuam2 ahi  Siavuan Engineer Sangsia cihte ahi a Pawlpi leh kipawl nathu pi tuam2 ahi zong in a foundation/akingak na bulpi pen Innkuan mah hileh tet hi. Tua in Innkuan athupit mahmah na honglak hi. Tuni Innkuan nipi ading in Tapidaw Innkuan cih telhihang! Tuatawh kizui in :-
1.      Christian Ihcih Bang? 
Eipau in Tapidaw cive hangin atak tak in Christian leh Tapidaw kigam lamah mahhi. Ih lasung ah Tapidaw ihmu nawn ken...acih pen puahphat na ah Christianaw ihmu nawn ken(TDM387) ihcih pen na hoih mahmah hi. Tapidaw cihpen kawlpau pan Judson honglak sakhi a Nuzui hoih cihna hi in Kawl phungyi ten zong Tapidaw/ nungzui nei uhhi. Christian ihcih ciang in Zeisu abang/Zeisu tawh kisun takei ci a; "Zeisu dan azuite; Zeisu no te" ci aa miten apiak min ahihi. Tuahi a "Christian cih pen Professional name hi (by Sia Suan Khan Lian)..e.g.tan sawm all D ngahkhat Siavuan vasin hongman hi; tuatawh Siavuan pa kici theinai lo a hongsep taktak ciangbek in Siavuan kici thei pan hi.Tulai bawllung uuk kitam mah mah a C Ronaldo te Messi te theilua kisa atang thu-uh nangawn atel sinsen kitam simtham taleh tua theihna ciangpen Bawlung tamaa (​​ေဘာ္​​လုံးသမား) kici theilo hi. Bawlu kimawl tawh anun takciang bekin kici theipan hi. Tuni in nanun takna bup Zeisu ading napiak ciang amah tawhki suunin amadeih te deih in adeihloh te nadeihloh teh Christian taktak nahi tahi.
2.      Nupa Pan Kipan:-
Innkuan hong ki pat napen Nupa pan ahi hi.Adan le Eve pan hongkipan toto ahih na ihthei hi. Mihing hihna tawh nazi napasal pen nadeih pen2 a nateen pih hikhol lo khading hi ahizong in nanga dingin Pasian in hoih asak pen a hong piak (honggawm) ahihi. Tuahi a zangnih a kihual khau bawhsat hak a; zangthum tawh akihual khau bawhsat zawhloh hi cihi(Thuhilhna4:12..Heb.). Khau' zangnih ahi nupa te ki itna thupi in kipmah mah napin kiplo thei aa atum na khaupen in kipsak tawntung ci ahih manin tua pen Zeisu etsak na ahihi. Christian nupa ihsuah theih nading in zang thum tawh akihual acih bang in Zeisu tawh akihual khawm nupa hidih ni; tuahi leh kitheih siamna kangin ki mawh sakna te hongbei ding aa; kei mawh na hizaw cihtheih na hong piangin Zeisu limleh meel alang sak nupa ih suak dinghi.
3.      Nule Pa' Phawkding:-
Tate in nuleh pa kiangah gennop thulian mahmah khat nei a tuapen genngam lo uh hi; alung simtawng vuah kemin pulaak dingsawm zelta leh khawlkik niloh uhhi.Nule pa te aw tuathu nathei nuamhiam? theile cin zuihding ahi leh zuining kipuah phatding ahih leh ki puah phaning kidop ding ahih leh kidawm ning naci ngam hiam.....? nacih ngamleh honggen dinghi ing... lungdam hi limtak ngaihsun in honggen tading hing' tate inmaw nule pa kiang ah nathu kongman loh ding uhpen lunghih mawh huailo aa; nule pa dan hongen in hongzui kahih lamuh theile uhcin tuapen lunghih mawh huai mahmah zawhi ci uhhi (English te paunaak). Nulepa apian thak nakleh tate nawkkhat asia a omphial zongin piang thak lo in asi omtuan loding a; asih ma un piang thak veve ding uhhi(by..Thang Sian Kham)
4.      Tate Phawkding:-
Taten eleh nule panzong nangtung pan lunggulh leh lamet mahmah neihi; tuathei lecin ee... bang nacih sawm; hanciam ding ahih leh hanciam in zuihding ahih leh zuiding in kilam enhang! (i)Nanu leh napa in amau tunzaw loh amau hih zawh loh teng ahihzo atungzo ding in hongdeih in honglam enhi.... e.g.Engineer asuak nuam khat asuah zawh lohteh kata te khat beek hong suak leh ci in lunggulh natawh lamen hi...cihnop na ah hongmuang honglam en mahmah uhhi. (ii)Nule pate teek lam manawh in nang napicin toto teh nuleh pa in nangtung pan itna alung gulh zah uh angah loh dinguh dahin itna nalah khiatding lunggulh in lamet mahmah uhhi.
Thukhupna:-
Isreal te Canaan gam hongtun takuh teh a omsa mite in pasian tuamtuam nanei in ami nam zui na ngawn in pasian nei uhhi. Anhauh na pasian; cidam na pasian; guah pasian; ganno pasian...etc; cihbang in nanei uhhi; tualai mun ah Joshua in no kuana semding nahi uhhiam keileh ka Innkuan pihte in ahih lehbelh a nungta Pasian namah sem nung aci ahihi.Pasian nasem cihteh Pasian deih nabang a semin nuntak na ahihi. Kum pi nasem khatin ama utdan in nasem leh asawt lo in kikhawl sakding hi... Kumpi te deihdan thukhun zui a asep teh Kumpi nasem kici theipan hi. Joshua in Ken' ciziau lo in "keileh ka Inn kuan pih te in"acih mawkpen thupi mah2 hi. A Innkuan pihte Pasian thutawh pan tah/makaih zo mahmah leh padin mun lazo ahih na kimu thei hi. Tuni a Innkuan Nipi tungtawn in ihsim laimal te tungtawn in Christian nupa Innkuan asuak kim dingin To pan' thupha hongpia ciat tahen! Amen.

Christian Innkuan


Text : Joshua 24:15... A na nasep sakding peuhpeuh uh tuni-in teelun... keileh ka Inn kuanpih te in belh TOPA' na kasem ding uh hi.


Thupatna:-
Christian te in Ni thupi diak angaih sut pawlkhat ihnei hi. Nute ni; Pate ni; Sunday School nipi; WF YF nipi..etc; cih bangin atuam tuam ihnei a thupi theimah mahhi. Ahizong in tuate khempeuh hongkipat na pen Innkuan nahi gige ahihman in Innkuan nipi ihneih pen thupi kasa phadiak hi. Kumpi nasep natuam2 ahi  Siavuan Engineer Sangsia cihte ahi a Pawlpi leh kipawl nathu pi tuam2 ahi zong in a foundation/akingak na bulpi pen Innkuan mah hileh tet hi. Tua in Innkuan athupit mahmah na honglak hi. Tuni Innkuan nipi ading in Tapidaw Innkuan cih telhihang! Tuatawh kizui in :-
1.      Christian Ihcih Bang? 
Eipau in Tapidaw cive hangin atak tak in Christian leh Tapidaw kigam lamah mahhi. Ih lasung ah Tapidaw ihmu nawn ken...acih pen puahphat na ah Christianaw ihmu nawn ken(TDM387) ihcih pen na hoih mahmah hi. Tapidaw cihpen kawlpau pan Judson honglak sakhi a Nuzui hoih cihna hi in Kawl phungyi ten zong Tapidaw/ nungzui nei uhhi. Christian ihcih ciang in Zeisu abang/Zeisu tawh kisun takei ci a; "Zeisu dan azuite; Zeisu no te" ci aa miten apiak min ahihi. Tuahi a "Christian cih pen Professional name hi (by Sia Suan Khan Lian)..e.g.tan sawm all D ngahkhat Siavuan vasin hongman hi; tuatawh Siavuan pa kici theinai lo a hongsep taktak ciangbek in Siavuan kici thei pan hi.Tulai bawllung uuk kitam mah mah a C Ronaldo te Messi te theilua kisa atang thu-uh nangawn atel sinsen kitam simtham taleh tua theihna ciangpen Bawlung tamaa (​​ေဘာ္​​လုံးသမား) kici theilo hi. Bawlu kimawl tawh anun takciang bekin kici theipan hi. Tuni in nanun takna bup Zeisu ading napiak ciang amah tawhki suunin amadeih te deih in adeihloh te nadeihloh teh Christian taktak nahi tahi.
2.      Nupa Pan Kipan:-
Innkuan hong ki pat napen Nupa pan ahi hi.Adan le Eve pan hongkipan toto ahih na ihthei hi. Mihing hihna tawh nazi napasal pen nadeih pen2 a nateen pih hikhol lo khading hi ahizong in nanga dingin Pasian in hoih asak pen a hong piak (honggawm) ahihi. Tuahi a zangnih a kihual khau bawhsat hak a; zangthum tawh akihual khau bawhsat zawhloh hi cihi(Thuhilhna4:12..Heb.). Khau' zangnih ahi nupa te ki itna thupi in kipmah mah napin kiplo thei aa atum na khaupen in kipsak tawntung ci ahih manin tua pen Zeisu etsak na ahihi. Christian nupa ihsuah theih nading in zang thum tawh akihual acih bang in Zeisu tawh akihual khawm nupa hidih ni; tuahi leh kitheih siamna kangin ki mawh sakna te hongbei ding aa; kei mawh na hizaw cihtheih na hong piangin Zeisu limleh meel alang sak nupa ih suak dinghi.
3.      Nule Pa' Phawkding:-
Tate in nuleh pa kiangah gennop thulian mahmah khat nei a tuapen genngam lo uh hi; alung simtawng vuah kemin pulaak dingsawm zelta leh khawlkik niloh uhhi.Nule pa te aw tuathu nathei nuamhiam? theile cin zuihding ahi leh zuining kipuah phatding ahih leh ki puah phaning kidop ding ahih leh kidawm ning naci ngam hiam.....? nacih ngamleh honggen dinghi ing... lungdam hi limtak ngaihsun in honggen tading hing' tate inmaw nule pa kiang ah nathu kongman loh ding uhpen lunghih mawh huailo aa; nule pa dan hongen in hongzui kahih lamuh theile uhcin tuapen lunghih mawh huai mahmah zawhi ci uhhi (English te paunaak). Nulepa apian thak nakleh tate nawkkhat asia a omphial zongin piang thak lo in asi omtuan loding a; asih ma un piang thak veve ding uhhi(by..Thang Sian Kham)
4.      Tate Phawkding:-
Taten eleh nule panzong nangtung pan lunggulh leh lamet mahmah neihi; tuathei lecin ee... bang nacih sawm; hanciam ding ahih leh hanciam in zuihding ahih leh zuiding in kilam enhang! (i)Nanu leh napa in amau tunzaw loh amau hih zawh loh teng ahihzo atungzo ding in hongdeih in honglam enhi.... e.g.Engineer asuak nuam khat asuah zawh lohteh kata te khat beek hong suak leh ci in lunggulh natawh lamen hi...cihnop na ah hongmuang honglam en mahmah uhhi. (ii)Nule pate teek lam manawh in nang napicin toto teh nuleh pa in nangtung pan itna alung gulh zah uh angah loh dinguh dahin itna nalah khiatding lunggulh in lamet mahmah uhhi.
Thukhupna:-
Isreal te Canaan gam hongtun takuh teh a omsa mite in pasian tuamtuam nanei in ami nam zui na ngawn in pasian nei uhhi. Anhauh na pasian; cidam na pasian; guah pasian; ganno pasian...etc; cihbang in nanei uhhi; tualai mun ah Joshua in no kuana semding nahi uhhiam keileh ka Innkuan pihte in ahih lehbelh a nungta Pasian namah sem nung aci ahihi.Pasian nasem cihteh Pasian deih nabang a semin nuntak na ahihi. Kum pi nasem khatin ama utdan in nasem leh asawt lo in kikhawl sakding hi... Kumpi te deihdan thukhun zui a asep teh Kumpi nasem kici theipan hi. Joshua in Ken' ciziau lo in "keileh ka Inn kuan pih te in"acih mawkpen thupi mah2 hi. A Innkuan pihte Pasian thutawh pan tah/makaih zo mahmah leh padin mun lazo ahih na kimu thei hi. Tuni a Innkuan Nipi tungtawn in ihsim laimal te tungtawn in Christian nupa Innkuan asuak kim dingin To pan' thupha hongpia ciat tahen! Amen.

Wednesday, September 27, 2017

Thaneem na Nanei Hiam? (Pasian vanglet na akilat nading hizaw….Jn.9:3)

Thaneem na Nanei Hiam?
(Pasian vanglet na akilat nading hizaw….Jn.9:3)


Thupat na :-
Nama bingin, liangvai genthei kisa in nang hongpiang sak anung ta Pasian leh napian na nanu napa na ngawn na mawhsak nop hun a omngei hiam? Napu napa khangpan’ Khanggui kizom in akamsia nam hing ei ci-in, natha aneem ngeihiam? Mitawh naki tehciang natun tomna, naci vomna, namel hoihloh na, micia naphak lohna, napum pi kilam zia mitawh akibat loh nate hangin natha neemin nalung akia theizel hiam?
Inn le lo naneih loh manin nalawm nagual te na Innah hongpai nuam mahmah napin’ napai pihngam loh hunte naphawk kikzel hiam? Laitan naneih lohman in natha neemhun ee? Namdang tetawh naki thuah teh Kampau mukpau nasiam lohman a namai ngal zawhloh na natha neemhun mangngilh theikeiteh ma te? Lawm aw hih Sermon tom atawp nadong  limtak in nasimsak  suak sakve kisik loding nahi, natha hongdim kikding aa, Pasian hoihna athak in namu dinghi.  

1.Nakhang gui nakhel/laih nuamhiam?(Lk.19:9)
Mipil bawng, mihau bawng, melhoih nam, cihdan in ihom sak se hi. Pawlkhat te bang akhantom nam, sihsia a asinam cihbang in asut sutleh alen teta omthei hi. Adan leh Eve pan a ih luahsuk mawhna tawh akipawl khempeuh Zeisu Khazih in asi san vanglet natawh hongsawp siang saksa ahihi.
Zekhe in tua Zeisu a Up, aSan ni-in hotkhiat na angah ban ah Abraham suan te khat hihna Zeisu in napulaak hi. Tuni in nangzong na Upnak leh nakhang tangthu hongkhel in natang thu a thak in akipan hi aa, Abraham khanggui in honglaih khin zo ahih na kongphawk sakhi. Pianpih mittaw papen kuamawh nahang in amit ataw  aitam ci-in akibuai laitak in Zeisu in kuama mawhna hang hilo hi Pasian vanglet na akilah nading ahihi naci hi.
Zeisu thoto hansung pan hong thoto Satan thuneih na Leisung ah hongkivui Keihong kaito Hansung pan hongkai to Zeisu zawh nasung kakhang tangthu hongkhel (Siandeih zaineem-2.Rev.Dr.David Kham)

2.Thaneem na anei te Topan’ zanghi.
Thaneem na naneih leh alungdam huaipen ahihi, banghang hiamcih leh Pasian in nangtawh/ nangtung ah nasem theiding cih nahi. (God’s part man cannot do, Man’s part God will not do cihpen kasia te khat in zang theimah mahhi).
Fanny J. Croby pen mitkhua mulo hina pi Christian Hymn la dawng 8000 valbang phuakin nakiciam tehhi. David Yonggi Cho zong akhang no lai in asiding a aki enbek nahingei hina pin, tu-in leitung ah a Pawlpi alian penin kiciam tehhi. Laitan tan 6 bek ahi William Carey pen India gam ah Missionary sem in paunam 40 valtawh Laisiangtho tei aa, Missionary alawh cing mahmah khatin kiciam tehhi. (Father of Modern Mission) cih minbang nangah laihi. Tan 6 khatmah ahi D.L.Moody zong US gamkhan lawh nading in Pasian in anak zat mahmah ei nangawn in amin ihlawh theih zelzel khat ahihi.
Lawmaw tuni in Pilna siamna thupi kei aci kahi kei aa, bangbang thaneem na nanei zongin Zeisu khutsung ah naki apnak leh aman hongzang theilua hi. Siria te in Samaria a umcih laitak in Pasian in Miphaak 4 te zangin suahtat na leh anletui kicing takin nangah sakhi. Zeisu khutsung ah Pianpih mittaw pa ki-ap in asawl bang aman takteh Pasian vanglet na amatung pan mitam pi in muhbeh hi. Thaneem na naneih pen Pasian vanglet na akilat semsem nading hitak pihi, Zeisu zatding in, acih bang amang dingin ki-ap in, tuahi leh tulai tak a nalung gimna, navan gikkhem peuh Pasian in amah telsemsem ihmuan semsem ding hongsin sakna hongsuak dinghi.(Job 42:5)
Lungkham naten ahong tuamciang kipah nate ahong beiciang, kazuih siam hilo tuanglam kazuih lai-in ka Topa in ahong sinsak hizaw (Phatna luangkhawm, T.PumkhawThang)

3.Pasian zatthei ki-ap zia
Mitawpa mitpen Zeisu in dam o naciziau lo-aa, leivui pen acil tawh lomin amit ah azut sakkhit teh Siloam (Sawl acih na) bualah namai phiatin ci-in sawlhi. Mitaw pa Zeisu kiang apai teh acih bangbang amang dingin akizo sa ahina kimu theihi. Pasian in Adam abawl lai-in zong leivui pan buanbawl in tuatawh abawl ahihi. Buan/tungman ihcih pen ihdeih banga bawltheih dingin aman akimek gawp thei ahihi. Jeremiah kiang ah Pasian in Beelbawl pakiang ah pai-in buantawh abawl abeel ama khutsung ah kisia ahih manin Beelsek pa in hoih asak bangin beeldang khatin aseek phahi. (Jer.18:4) cihi.
Nangdeih bang Topa nangdeih bangbang, Nangmah beelsek pa keitung manbang, nama deihbangin keihong bawlin tanglo mang dingin nang kongngak hi.(TDM No.377)

Thukhup na :-
Kum 12 sungtawn tung siluang natna avei numei nu-in Zeisu inhong damsak lelin teh hehpih naleh itna tawh akidim nalam dang abawl pa ahih tehci-in alup natung ah omcip lo-in a Upna tawh thoto in hanciamin Zeisu kianglam manawh in hongpai khiahi.
Tha neemna bangnei nahiam khamtheih guihtheih kidek zolo maw…laitan neih lohna maw..etc, tu-in Upna tawh thasan in hanciam in la thunget natawh khentat akul te khentat in sep akul te sempah in kisin akul te kisin pahin, nangle nang in nahih zawh lohding lam Pasian in tellua ahih manin Khasiangtho in hong huh in honggual zawh pihding hi. Khasiang tho pen Sepsak hilo in Huhpa ahihi.  

Monday, September 11, 2017

Tuni Hunhoih-pen Hi (IICor.6:2) Na Ziakai Kha Deh!

                     
Thupat na:-
Kanau panlai tannih tanthum lai a ka Sangsia pipa sikaan khauh mahmah hi. Zingsang nai 8:45 laplo te SangInn kiim 7 vei kiimkot in taisak zelhi. Nai 9 alap lote Sanglut saknon lo hi. Nikhat absent hipah hi. Zekai dan namnih kagen nuam hi tua tawh etkaak in Zeisu sungah nang nong zekai khahiam?


1. Kumbang zah napha ta?
   (napiang thak naihiam?)
Dr.Mr Dehaan in agenna ah Kum35 apha mi 50000 lakah khat piangthak zolai a kum 45 apha mi 300000 lakah khat bek piangthak zolai bekh in kum 75 apha mi 700000 lakah khat bek piangthak zohi ci in naciam tehhi.Cihnop na ah ihkum tamsem sem leh pianthak ding haksa semsem cihna hi.
# Tuni in napian thakkei leh nakisik hunteh nazia kaiding hi. Piangthak sate akisik kuamah ka theinai kei a piangthak haklua mahsing aci vive hizaw hi.Sanggam aw keizong na zekai khaka hih manin deihsak na tawh akipulak ihhi hi.
# US gam a Bob Jones University aphuan khia pa Bob Jones bang kum 5 aphak in piangthak hi.
# Matthew Henry (Laisiangtho hilhcian bawlpa) zong kum 11 aphak in piangthak hi.
# Isaac Watts (Hymn ladawng tampi apuak) zong kum 8 aphak inpiang thakhi.
# Charles H. Spurgeon (Naupang tetung thugen siammin thang) zong kum 12 aphak in piangthak hi.
# Tuni in kumbang zah napha zongin napian thakding athupi pen ahihi.Napian thakbaih leh Topa hong zatna tangzai sem" in napian thak hakleh nangaih sutzah in nalawm nagual naban zokei dinghi.
# Sanggam aw Zato lum khempeuh simasa tuanlo a acidam khempeuh zong sinunung tuan lo ahi.Kaneu tunga lei tunghun beiding tudong beinai kei naci khahiam? (Rom.2:4..nakisik kik dinguh adeih nahang hici hi)

2. Minutes 15 nazekai khadeh?
Thupat natawh kizui in minutes 15 zekai napen daan kingah himawk hi. Online tawh Pasian honghopih na aza nahih lam limtak kiphawk in namit te nabilte nuam tak anazat theih; nakhut nakhe nadeih bang ana zattheih lai in Zeisu sungah hongnung ta in...
# Zato Innsung; Thong Innsung natun teh Zeisu aphawk pan nahih khakding kiphal lo hi hang..kut le khenuam tak zangthei nonlo in na om teh akisik pan ahi ding Topan hongphal lohi.
# Hongit mahmah ih Pasian in lamtuam tuam tawh hongsam ding a atawp na ah sih na tawh hongsam laiding hi.
# Samson zong zekai mawkhi.. amit te akikhel khiatkhit teh Topa tunghong kiko pan mawk hi.
# Jonah zong tuipi taw Ngapi gilsun atun taktak teh Pasian tung hongkiko theipan hi.
Nangzong nabei don ma in Zeisu tungah hongkinga in nanun takna amah ki uksak in.
# Napian thak veve ahun lapsawm in kisik ding nahi.Cidam tak a naki zattheih lai mahin Topa ading hongkal suan in.

3. Nai 9 Asat khadeh !
Ihthu pat natawh kizui in ihzat kammal hi a hehpih nahun hong beikha deh acinuam ihhihi.
# 1997 Kumin Mizo gam ah Siingtawh sumtha lawhin kapai ngeihi.Tualai ah nasem khat na omkhin hi.Nikhat in nai 8 sungsem leng nitha Rs.120 hi a nai 8 sung maantak in ihsep keileh nitha Rs.80 hise hi. Tualeh kaman uhteh sumthoh dingin kaciah uhhi. Ngaihsut na ah nikhat nai 8 sungka semciding cihtawh kigin laitak in Sum hongthoh vo ci in khat ta khat ta in Innkhan sungah kalut uhhi. Innkhan kongkhak hongin kalut leh Sumhong pia ding pa natu takpi hi.Nang nai 8 sung na semhia? hongci in ka et leh ka nasep pih pa uhna himaw hi haa..bangkhem ngam mawkding.
# Tuamah bangin hih henpih nahun sungah hongheh pihpa leh eithuak tang a athuak papen nitawp niteh alian akang tokhom mai ah thuhong khen ding Pa Zeisu khazih ahih man in tuani teh koilam ngangam dingin naki ngaih sunhiam?
# Sumhau pa leh Lazara thulung ngaileng Sumhau pazong Hell khukpan kisik mahmah sam ahi.(Lk.16:24) asang gamte bang veimah mah samhi.
#Leitung khamangthang aveiten asih khitteh Vantung pan leitung phawkin neinawn lo aa leitung ah Khamangthang avei loten asih khitteh leitung phawksan in khamangthang veisan uhhi.
# Leitung ah kum 100 nanung taphial zong nasih khitteh tawntung himawk ahih man in nasih khitnung thu sauzaw pek ahihman tuathu abuai pihpih ihhi hi.(Thuhilhna 10:8)

Thukhupna:-
Napian thaklam nangle nang naki telkul hi tuamah bangin minzong honglam et naciang omthei dinghi.
Leitung khantoh nazui in Scientists ten Khasiangtho nei a piangthak kuate cih lakkhia theita cihding ahihi. Canada gama Radiologists pa leh California University pan neurologists khat leh neuropsychologist khat in positron emission tomography akici datman set tawh mite khuak sung a et uhleh electrical wave atuam pian ataang kuavak abang ihbiltung ih paanggui tawh akinaih nakhuak (temporal lobe of the brain) ah kimu hi ci uh a lamdang sa in abang cimi te hiding hiam? ci in akat uhleh apiangthak Khasiangtho ciapteh na anei tehi naci uhhi. Tuapen "God spot"
cihmin vawhuh hi.

Tuni in napian thakna ding hunhoih pen ahihi. Na zekai khakding limtak ngaisun in.

Saturday, September 2, 2017

Awging September Nipi Masa


Pope Francis In Lungsim Lamsang Damlohna Aneihna Thu Genkhia:

Argentina-ah a omlai, kum 42 a phaklai pek in lungsim lamsang tawh kisai kaal khat khat vei a kibawl zelzel ahihna thu Pope Francis: Politics and Society cih laibu thaksungah suaksak hi. French minam Dominique Wolton (sociologist) kiangah Pope in Jewish mite lungsim lam siavuan (psychotherapist) kiangah lungsim tawh kisai a damlohna hangin va kilak zel aa, tua Jew minam lungsim lamsang siavuanpa in abawl zelzel ahihna thu a genna ah, “kha 6 sung bangh, kaal khat khat vei a inn ah manman in kapai aa, ka damlohna lungduai tak in hon bawlin hong kikuppih                                                           den hi…” ci-in gen hi. September1, 2017. USA Today.

Billy Graham in Mi Kisuamvai Hopihna Nei:

Billy Graham in Barcelona, Spain, aa mikisuam lum 14 leh a liam mi 100 valte tungtangah hopihna leh ngaihsut piakna manlangtak in neipah thei hi. Hih buaina pen Las Ramblas kiim ah a piang hi aa, asi a liam leh a mangthang mite a dingin thu a ngetsakna thu leh tua mite bang biakna bang biakna ahi zongin Zeisu mintawh it in vei-in a lung himawh na thu Billy Graham in tangko pah hi. Thamlo in Rapid Response Team-Billy Graham Evangelistic Association pahn huhna leh panpihna neipah uh hi. Video in na etnop leh hilai mek in. August 18, 2017. Christian Headline.



Sudan Palikte In Thu-Um Makaite Bawlsia:
Omdurman, Sudan aa palikte in Pasian thu-um Makai mi (7) manin, thu a sit didek khit uh ciang thongsung denna lai uh hi. Aug. 23 ni nai 6 sung vingveng thong sungah tua thu-um Makai mi sagihte khum uh hi. Gam ukna thukhun nial in Pasian thu bulphuh in mite makaih in pawl tuamtuam aneihna hang un hibangin abawl ka hi uh hi ci-in, thuneite in gen uh hi. Hih a kiman makaite sungah Rev. Ayoub Mattan, Sudanese Church of Christ (SCOC), Kwa Shamaal,                                                      head of missions at the SCOC te kiel hi. August 28, 2017. Christian                                                        Headlines.

Kay Goldsworthy In Amasa Penpen Numei Archbishop Ngah:
Roger Herft mun ah na sem dingin Australian Anglican Church in amasa penpen numei archbishop Kay Goldsworthy teel uh hi. Roger Herft pen kumcinglo nu le pa omkhopna buaina vaikhat ah thukhenna hangin, minsiatna ngah ahih manin, a tang mi dingin hih Kay a kiteel ahi hi. Kay in mipi’ a ding in nahoih leh lungmuanna ki bitphuah kik zo ding hi cih ka um hi, ci-in gen hi. August 29, 2017. Christian Today.


Muslim Innkuan Khat Ah Zawhthawh Thutawh Numeineu Khat Kikoih:
Kum 5 apha pan Christian numei neu khat, innkuan sungah thumanglo ahih manin, zawhthawh thutawh Muslim innkuan sung khatah koih mawk uh hi. Hi naupangin Arabic pau siamlo thamlo in paunuam ngiatlo ahih manin, a inn taktak ahi apite’ inn ah   puakkik ding hoih zaw ahihna thu Judge Khatun Sapnara-a kici Muslim makaai khat in thuneite kiangah gen ahih manin, zanni-in kiciahsak kik hi. August 30, 2017. Christian Today


Thu-Um Mikhat A Thunget Khawllo Ahih Manin Hurricane Harvey Tuikhangin Taaita:
Tusung a minthang vangvang buaina khat ahi Hurricane Harvey tuikhanna sungah Collette Sulcer a kici Pasian thu um nupi khat a tuikhang hanhan kawmkaal ah a thungetna khawl tuanlo in, zom teitei ahih manin, a huh ding a paite’ husa za kha manlo ahih manin sih lawh ahihna thu The New York Times ah suak hi. Amah pen Beaumont, Texas ah omin, kum 41 a pha Nurse khat zongh hi aa, Jordyn a kici a tanu kum 3 a pha pan tawh thungen in a omlaitak tui-in a khannelh ahi hi. A hi zongin, kaamphatna tawh a tanu donghu mipawlte in lap manin, zato puak man uh ahih manin, silo hi. Hih naupang tawh zato a lumkhawm kha Antionette Logan     kiangah, naupang neu in anu’ thu a genkikna ah, “ka nu in tu dong thu ngengen lai ding hi.” ci-in gen ciauciau hi. A lamdang khat ah, a nu si-in, a tanu neu suakta bilbel hi. Agust 30, 2017. The News York Times.

Tangguak Aa Om Thautawi Minih:
Irvine, California ah Pastor Greg Laurie pawlpi ahi Harvest Orange County Church ah minih tangguak in thau tawi kawmsa in lut mawk uh hi. Siatna bawl dingin kipan uh ahih manin, tua mun ah nai nih sung vingveng kibuaipih mawk hi. Hih thautawi minih te kiman khin in, Paul Vincent Vielkind, kum 34 leh Brandon Joseph Vielkind, kum 22 te hi uh hi. Aug 31, 2017. The Christian Post.

Pasian Thu-Um Mi Pawlkhat In Nashville Statement Phuang:
Gupkhiatna thu ahi Pasian hong itna thu ah Makai muanhuai micingtak mi 150 valte ii makaihna tawh Nashville Statement cih thu phuangkhiatna khat nasia tak in kinei hi. Tua thu phuangkhiatna ii lungtup bulpi pen neih kibangh kiteenna deihlohna thu siksan uh hi. Hih neih kibangh kiteenna/pumkhatna pen mawhna lian mahmah ahih baan ah Christian te hongto gamtatna khat hi ci-in phuangkhia uh hi. Hih thu phuankhiatna pen Nashville ah a keinei Southern Baptist Convention te ii Ethics and Religious Liberty Commission kumsim kimuh khopna (conference) pan hong kipan khia hi aa, Tuesday ni-in Biblical Manhood and Womanhood Council ah kikipsak khin hi. Tua Nashville Statement a simnuam ta dingin hilai mekin kisim thei hi. August 30, 2017. Christian Today.

Lady Gaga A Christian Sia Khat In Thuhilh:
Chris White a kici gupkhiatna thu tangko minthang khat pen leitung bup lasa siam minthang Lady Gaga-a dingin a nisim nuntakna-ah Pasian thu ahilh leh a zah tak mahmah a sia khat zongh ahi hi. Tua Pasian zat White in, Pasian thu thei mikhat ahi Lady Gaga kiangah mite lungsim zawhnop luatna nusia in, lungnuam tak in a om hilhial theih ding na ding thu va hilh hi. A sawtlo in Netflix ah a kikhah khia ding Lady Gaga tawh kisai "Five Foot Two" cih thulu tungtang ah a thuhilhna-ahi hi. Chris White in hih Lady Gaga pen Pasian thu sungah a thuklut mahmah ding mikhat leh Pasian zat mahmah in a piang ding mikhat ahih na thu ‘God bless America’ cih la a sakna tung tawnin kimu thei hi. Ci-in gen thuah hi. Tu in a hih leh Gaga a deih mipi tampitak in a ngaklah mahmah uh ahi “Five Foot Two” cih Neetflix documentary pen Sept. 22 ma peuh mah in kihawm khia dingin kilam enta hi. Tua ‘Five Foot Two’ video na maleep nop leh, hilai mek in. August 30, 2017. The Christian Post.

Beyoncé, A Pastorte Khat Tawh Kithuah In Mihaksate Huh:
Mikim in a kithei lasa siam kelkel khat mah ahi Beyoncé pen Rudy Rasmus a kici pastor khat tawh kithuah in Hurricane Harvey tuikhang buaina hangin haksatna a thuak mite huh in panpih ding nasep khat hong kipan khinta hi. A omna Houston kiim ah hih tuikhang hangin dongtuak mi a tultul in a lom omte huh kawikawi ding gelna nei hi. A lawmte khat ahi Lemonade in a genna ah, “Beyoncé in a lawmte honkhat tawh BeyGOOD kipawlna pan Pastor Rudy Rasmus makaihna dungzui-in, haksatna thuakte huhna piapia ta hi” ci hi. Beyoncé mahmah in zongh tua haksatna thuak mite a dingin thu ka ngen den hi, ci hi. September 1, 2017. Christian Conservative Daily.

ISIS Te In Naungek Haltum:
Mi sokdok kipawlna khat ahi Islamic State Terrorist Organization te in Hawija ah mi 8 haltum in, tua sungah naungeek nawi nelai khat zongh kihel hi. Nung kha sungin, a mau ISIS galkapte sung mahmah ah zongh mi 10 bangh a hitangin a kihal tum uh ahi hi. Ki lungkhatna leh Leitung bup lakzawhna ding lungtupna-aneihna hanguh cizen hi. Min kitheilo reporter khat in Al-Sumaria News ah hibangin thupuak hi, “Kirkuk nitumna khanglam ah migilo ISIS te khutlum tawh sih ding lau aa-a taimang mi 8 kiman hi.” Ci-in thupuak hi. August 25, 2017. Basnews English Version.

Thuneite In Biakpiak Ding Khaktan:

Egypt aa om Ezbat Al-Forn palikte in khuasung mite Sunday ni kikhop biakpiakna neih ding phallo in a khaktan ngitnget ahihna thu International Christian Concern (ICC) te in August 20 ni-in, kiciantak in na kankhia ta uh hi. Ezbat Al-Forn ah a zinpak  Phungzi Father Botros Azeez na ngawn Biakpiakna a piak ding thuneite in phallo mawk uh hi. Hi thu hangin thu-um mite kidah mahmah aa, thungetna ah phawk ding kitangsam ahihna thu ICC te in tangko uh hi. August 23, 2017. Christian Headline.

Wednesday, August 30, 2017

Koi-ah Omna Hiam?


(Pian.3:9)
Thupat na :-
Leitung khantoh nazui in muntuam gamtuam ah Zomi te ihom hi, tulai tak ee... nang koi-ah om nahiam? Na omna mun kician takin nong gen' theih ding kalam enhi. Tuabang mahin NaKha ading akician in nathei mahhiam Sang gam aw ?

Mathew Henry akici Laisiangtho siam mahmah pa-in Vantung katun teh lamdang kasak mah mah ding thuthum 1. Kalam et mahmah pawl khat Vantung tunglo ding 2. Kalam et het loh pawlkhat Vantung ah muding 3. Kilawm na anei hetlo Kei (Henry) mahmah Vantung katun ding...ci ingelh hi.Pianthak na taktak pen eimah leh eimah kician takin kitel kulhi.

1.(Hong zongzong khat omhi) 
Kuaman hongthei kenteh, kuaman hongmu kenteh ci in nangaih sut namun ahi aa, nangkia khattang bangin lungzuang in na omhun in zong hongmu, hongthei, hongom pihden khat om hi. (Ps.139:1-5). Tua hong ompih, honglung himawh den Pa tawh nakizop na aman lai hiam.

Kinai mahmah in aki gamla mahmah omthei hi. Nupa kalzong khat veivei lupna tung khatah lumkhawm in zanpuan nangawn zawng khawm phial taleh akigam lat mahmah hunuh omthei mawkhi. Pasian in Adan leh Eve amu lo hi lohi, akizop na uh kitat hizaw hi. Nangzong Topan' honglung himawh in hong zong'' laihi. (Jame.4:5)

2.(Kisuang/kisung sia hilo, Kisik kikna kisam)
Pasian thumang lo in Adam leh Eve in Singgah anek uh pen Pasian kiangah Adam in azi Eve mawh siat hi. Eve in gulpi na mawhsiat leuleu ahihman in samsiat na hongpiang hi. Keimah mawhing aci kuamah omlo sam hi. Amawh utlo ponguh hi.

Jerome akici hilhcian Laisiangtho agelh laitak un ama kaipa (Jerome) kiangah Pasian in ''Jerome aw kaneih loh naneih khat omhi tua hong pia-in'' ci in hopih hi. Lamdang salua Topa bang ahiam? nang ading mahin hih hilh cian LST abawl ka hihi acih leh tua hilo hi ci-in thumvei bang akinial khitteh, tua ahih leh bang ahiam Topa aw honggen in kongpia dinghi acih leh Pasian in aw nangai o' honggen ningei tuapen maw ''NAMAWH NA'' cimawk hi. Hihi Sanggam aw tuni in Mawhnei nahih lam naki thelhiam?

Adam leh Eve pen guaktang in a omlam uh akitheih uhteh Theiteh khui in akisel uhhang keupah in kisel zolo uhhi. Namawh na selbawl sekei in Topan' tel mahmah hi..(Ps.90:8). Mawhnei nahih lam nakitel taktak leh nakisik kikloh phamawh hi. Namawh na selbawl in Ki sik kiklo in naki sungsiat leh Zudahsiakazoh nabang khading hi Sanggam aw.


3.(Theiteh silhnuam maw Savun puan)
Adam leh Eve in abawl tawmuh Theiteh puan pen keupah in bangmah selthei lohi. U te naute nangneih itna, hoihna, siantho nate in tomno sungbek hi a, nahih lahna hongpho laakzaw sophi. Adan te nupa in asep/bawl theih lohuh Savun puan' Topan asilh sak bangin nang leh kei in ihhang ciamna tawh ihmawhna kisel zolo bektham lohin ihhan ciam na in mawhnei mi ih hihna hongpho laakzaw ahih laitak in Vantung tuuno sisan in ihMawh na Pa Pasian lungtang ah sawpsiang in Zeisu paihlet in hong en aa, mihoih midik in hong ciamteh khinzo hi..Amen
(Kol.2:14)

Sanggam aw umngam keiphial niteh aihang Pasian in semthei hi.(Mtt.19:26).. Topa min thang sem'' tahen... Amen. Tumah mah in hithu natel leh Umloh theihloh, lungdam loh theihloh thu ahi hi.


Thukhup na :-
Zeisu in asep dingteng zokhin ahih manin ''man khin tahi '' cihi.(Jn.19:30)..Lawmte aw mimawk mawk khatsih na in bangmah semzo kei khamah inteh aihang' ဗိုလ္ခ်ပ္ေအာင္ဆန္း sihna in Kawlgam bup suahtat na ngahsak zo ahih leh Bo cih bang bek ahilo Kumpi te Kumpi Topa te Topa Vantung tokhom nusia in ih Topa Zeisu Khazih sihna in leitung bup gupkhiat zawh na ding kicing zawkan ding ahihna hong telsak hi.
Mimal suahtak nadingin Kumpi ten မွတ္ပုံတင္ hongbawl sakin amau bawl, amau minthuh leh Seal te enin suahtak na, Kawlgam misit ih suah bangin Zeisu Khazih honggup khiatna, asisan vaanglet nate Umin Zeisu gumpa, Topa in nasan' hun in Khasiang tho in hongciam teh hi(Eph.1:13) . Pasian ta nahi ta hi (Gal.3:26). Ama sung ah a om nahi ta a, nangsung ah Amah a om ahi tahi.
(ICor.1:30; ICor.12:13; Gal.2:19)

Rev Do Khua Mang,
Associate Pastor.
Pakzaang Tuiphum Pawlpi.

Siapa, tangthu na simnop leh hih lai malsanna mek in kisim thei hi.

Tuesday, August 29, 2017

Goliath Na Thatnuam Hiam?

                                                         (I Sam. 17)

Vatican khuapi ah a om Biakinn pi khat ii kongvang tunglian ah lim golpi khat kisuang hi. Tua lim pen, limsuaisiam Michael Angelo’ khutma-ahi hi. Tua lim gamla pi pan ki galmuh thei-in, mi khempeuh in zongh hoihsa in etlawm kisa ciat hi.

Tua lim sungah migol mahmah khat, sik lukhu khu in, akhut leh akhe tengzongh ki daalna lum tawh aki tuamcip, a kawngah namsau hoih mahmah khat asiat, akhut langkhat ah haa anei veva thaltang saupi khat tawi-in, akhut langkhat ah thalkawng gol veva khat atawi, a hat-tuak mahmah mi gol veva khat om vemvam hi.

Tangvalneu khat in tua migol mahmah pa zawhthawh bawl mahmah vial in, a nungzang pan siksan veva deep hi. Akhut langkhat tawh tua migol veva pa-a sampan kai veuvau in, akhut langkhat tawh a namsau dok in, tua mipa’ gawl a bantan sawm lian laitak, aki suai, limhoih mahmah khat ahi hi.

Tangvalneu khat in migol mahmah khat namsau tawh agawl bantan dingin kithawi piatpuat cih bel uphuai phalo hi. Tua lim kisuang ahih leh ngaihsut huai mahmah sam! ‘Naupang khat in galkhawhang that’ cih tawh ki bangh phialin uphuai hetlo hi. Limsuai siampa in asuaih mawkmawk hilel kha ding cih upmawh huai hi.

Ahi zongin tua lim ahih leh phuahtawm thu aki suai mawkmawk hilo hi. Tuma kum (3000) hunlai pek a thupiang khat aki suai kik ahi hi. Tua hunlai-in Israel te leh Philistine te nakpi tak in ki do uh hi. Philistine te galsiam thei mahmah uh aa, atha uh zongh muanhuai thei mahmah hi. A diakdiak in a muan asuan diak uh ahi, a thahat diak leh a picing diak khat omlai sawnsawn hi. Israel te ahih leh galhang leh galsiam omlo uh ahih manin, Philistine te in oltak in a zoziau ding uh ahi hi. Hih thu hangin Israel te dah mahmah uh hi. Philistine te zo hetlo ding cih thei uh ahih manin, lau mahmah uh aa, ling kekeuh bek uh hi. Tua hun laitak, galsim ngei ngiatlo, gamsungah tuute peuh cingin ahun abei sak den, tangvalneu khat in Philistine te’ galhang penpa, kihta hetlo in thah ding ngaihsun hi. Tua tangvalneupa kuamah in muanglo hi.

Kuamah in a muan hetloh laitak mah in tuucing tangvalpa-ahi, David in, galhang Goliath thatzo hi. Galhang penpa Goliath thatzo ta ahih manin, David ahih leh a minthang vangvang hi. Mite in:- “Sawl in atul in that! David in a tulsawm in that!” ci-in pahtawi ziahziah uh hi.
Nang ee, galhang Goliath na that nuam hiam?

David in Goliath thatzo zenzen kei leh Israel te guallel in galte’ khutsung ah aki ap uh akul ding ahi hi. A zawhngap ngiatloh uh leh a kihtak ngiat uh Goliath athah khit uh ciang ahih leh Israel te ‘gualzote’ suak ziau lel ta hi.

Gualzawhna dingin Goliath thah loh phamawh hi. Amah that masa lo in gualzo te ki suak theilo ding hi. Na gualzawh nop leh na thah loh phamawh hi. Na thahnop taktak nakleh na thatzo lua ding hi. Na that nuam takpi hiam?

Na thahnop taktak leh tua na thah ding Goliath pen:-

1. A ki hatsak Goliath
Philistine te in a muan asuan uh Goliath ahih leh aki hatsak mahmah khat ahi hi. A tu’n pi (9) val bangh sang pahphot in, atha cingin agol mahmah khat hi a, galkap sungpan khangkhia-ahih manin galdo zia zongh siam mahmah hi. Zongh hau mahmah in a puansilh leh a lukhu te tamman mahmah a, mi mawkmawk in neih zawh ding hilo hi. Apuan gihna bekbek Shekel tulnga gik in, a teipi zat ahih leh Shekel zaguk bang gik hi. Hau lah hau, hat lah hat ahih manin, ki liansak in ki hatsak mahmah hi. Amai ah mikhat in alumte puaksak in, a zahtak mahmah uh ahi hi. Israel te kihta hetlo ahih manin zingsang simin to den hi. Israel te in ahih leh a galmuh phet un laukhin pahphot uh a, a-aw azak naak ua leh ling kekeuh in bu diamdiam uh hi.

Israel mite lau in abu diamdiam amuh ciang Goliath ki hatsak semsem hi. Zawhngap semsem ahih manin ni (40) sung tawntung Israel te zing leh nitaak in to thapaai hi. David in hih thu atheih ciang, kumpi Sawl kiangah, “hih mipa hangin na nasem te patau sak kei-in, keimah pai-in ka vado ding hi…” cigiap hi. Kumpipa in David kiangah, “hilo hi… hih Philistine pa’ langkhat ah nading zokei ding hi. Nang pen tu’n tangval na hipan a, amah ahih leh a tangval a kipan gal a dodo ngei mikhat ahi hi.” Aci hi. David a lungsim omthei tuanlo ahih manin kumpipa kiangah:-

“Ka pa’ tuute ka cinna panin, humpi neelkai ahi a, vom ahi zongin ka thatlum ngei khin hi. A maute in tuuno te amat uh ciangin, a nungpan delh in ka vatgawp zeel a, a kamsung tungsa tuuno tampi te ka honkhia kik ngei hi. Humpi neelkai leh vom te hong zosak Topa in hih Philistine pa’ khutsung pan zongh hong honkhia ding hi.” Aci hi.

Tua ciangin kumpipa in David upna liansa ahih manin, “ pai-in! Topa in nang hong ompih tahen!” ci-in paisak hi. David pai-in, guamsung atu’n ciang suangmai tangnga tawmin, a tuucin thungip sungah tuate akoih hi. A sailing tawikawm sa in Goliath do dingin guamsung pan mualtung lamzuan in kahto hi.

Goliath in zongh David kiang hong naih hi. Ki do dingin a kinaih mahmah laitak un, David in a thungip sawk in, suangtang khat la-a, akap leh Goliath taltang khalian hi. A taltang ah suangtang tum mitmet ahih manin, galhang Goliath khuptuk buah ta hi.

David in Goliath athah na dingin lum leh tei zang selo hi. Thauvui thautang kisam hetlo in, hatna tha leh ngal zongh kisam sak sese lo hi. Agawl a bantan na dingin namsau nangawn kenglo ahih manin, ama namsau puak mah tawh Goliath ki bantan ta hi.
Aki hatsak mahmah Goliath ahih leh tangvalneu khat in suangtang khat tawh kaplum ziau hi.

 A thahat Goliath thahzawh na dingin ‘thahatna’ kisam lo hi. Pasian’ ompih na leh zawh ding upna lungsim bek a kisam hizaw hi. Gualzawh matutna ihngah theih na dingin hong huh thei hetlo napi ihmuan khak leh ihsuan khak theih thapaai thukhat in ‘thahatna’ ahi hi. Thahatna ahi siamna leh hihtheihna anei te in tua te hangin gualzo ding kisa kha uh ahih manin kisaktheih pih mahmah laideep uh hi. Tua mah bangin thahatna a neilo te in zongh, thahatna tawh gual a kizo thei ding sakha uh ahih manin lam tuamtuam tawh thahat ding hanciam ciat uh hi. Ahih hangin thahatna leh ki hatsakna te tawh gual kizo theilo hi. A taktak in ahih leh gualzawh theihna ding a kisam masa thu in, ih thahatna te suanglo in, ki hatsak na lungsim khempeuh nusia-a, Pasian muanna tawh hangsan-na ih neihna hangin a gualzo ding te ih hizaw hi. Gualzawh ding hanciam in gal na do na sungah, ki hatsakna ahi ‘Goliath’ na thah khit ciang bek in migualzo na suak theipan ding hi.

2. Lum leh tei a muang Goliath
Aki hatsak mahmah Goliath in a thahatna muan leh suan in aneih khitciang, lum leh tei te tawh kithawi lai hi. Sumngo sik lukhu khu in, sikpuan silh gipgiap hi. Akhe te ah sumngo ngaltuam bulh in a liangko tungah sumngo teipi khai lai hi. Goliath in galmai samai ah alum atei te in a dalzo ding sakha hi. Gal asim taktak ciang ahih leh tua lum leh tei te in na hungzo tuanlo hi.

Goliath mah bangin leitungah mi tampi takin gualzawh nading lum leh tei te muang tawntung thei uh hi. Pawlkhat in hauhna lum leh tei te atawi laitak, pawlkhat in pilna lum leh teite pei ziahziah uh a, pawlkhat te leuleu in siamna tuamtuam lum leh tei-in zangin ki sukvik ki tovik uh hi.

Gualzawhna taktak ahih leh tua lum leh tei te’ tungah kinga lo mawk hi. Solomon kumpipa pil mahmah ahih manin tuni dongciang amah zah in apil omngei nawnlo hi. Pasian in atuam vilvel in apiak ngiat khat ahi hi. Solomon in tua Pasian’ piak a pilna tawh agam uk in daihna phutzo hi. Hun hong bei toto in Solomon a muhzia hong kikhel toto hi. Apil’ semsem ding lung-gulh ahih manin gam tuamtuam pan zi tuamtuam la kawikawi hi. Pasian a up a muanna hong bei diaidiai-in, alum leh atei ahi apil a siamna teng hongsuang tektek hi. Apil a siamna asuan tektek tawh ki zui-in, a ukna gam kisia tektek hi. Pasian piak pilna tawh Pasian’ ciamsa gam aphut ding kimlai, phelnih phelthum suaksak zawsop hi. A tawpna-ah amah ngiat zongh a lungkia cipta in, “…na khempeuh a mawkna pi…” ci maita hi.

Moses leuleu asuan a muan ding lum leh tei nei ngiatlo hi. Pilna lah neilo, siamna lah neilo in hauhna lah a neihloh banah, apau ol in apau awk khat hi sawnsawn lai hi. Pasian in zangin, ama’n zongh Pasian bek mitsuan hi. Tuathu hang bek in Israel mite makaih in Canan gam zotpih zo hi. Tua banglian mah in tanglai-in thugensiam in a minthang mahmah, Demosthenes zongh apau awk khat ahi hi. Thugen in a dincil lai, mi khempeuh in zahpih in a nuihsat ziahziah uh ahi hi.

 Tuma kum (70) hunlai-in, laigelhsiam leh gualhuaisiam in a minthang mahmah khat omngei hi. A sepna khempeuh ah gualzawhna ngah in, mi khempeuh in zongh it hi. Tua mipa-asuah phetin a tuaci pah hi peuhmah lo hi. Lum leh tei bangmah neilo hi. Mizawng innkuan sungpan khangkhia hi. Zingsang tungin Bawngnawi zuak zeel in, asum ngah sunsun tawh sang akah mikhat ahi hi. Nuntaak haksatna tampi tak thuak kha toto hi. Tua-athuak haksatna te hang mahin, thugensiam leh mite’ it khat a suakzo hizaw hi. Thugensiam leh laigelhsiam in minthang vangvang in, a laibu gelhsa te Lai Siangtho zah in hoih kisa zen hi. Mi tampi takin phattuam lawh in, pilna leh siamna baan ah cihtakna ngah lawh uh hi. Tua mipa, gualzo in a minthang den hi. Hih miminthang pa in ahih leh lum leh tei zat ding neilo hi. Tua mi thaneem, mi zawngkhal mipa pen ‘Dale Carnegie’ ahi hi.

Gualzawhna lampi tawnin apai khangno khempeuh in, ih lung-gulh tawntung gualzawhna picing ihngah theih na dingin lum leh tei te in honghuh zolo ding hi. Sihna peuh hong tunpih zawsop thei ahih manin, tua lum leh tei te suahkhiat photphot ding kisam hi. Lum leh tei a muang Goliath a ki hatsak mahmah laitak in, David in, “Topa in namsau leh teipi tawh a hotkhiat lohna thu hilai a-a om mikhempeuh in atheih nading ahi hi.” Ciziau hi. David cih banglian in lum leh tei te in Goliath hung zolo hi. Hong hung zolo tua lum leh tei te muan khak denna lungsim thah phot limlim ding kisam hi. Gualzawhna taktak ih ngah theih na dingin lum leh tei muanna lungsim ahi ‘Goliath’ thah loh phamawh hi.
Israel te a neumuh Goliath

Goliath ahih leh a thahat in alum atei te muanhuai mahmah ahih manin, amah leh amah zongh ki muang mahmah hi. Aki dopih ding Israel te ahih leh amah zah in a thahat leh a muanhuai omlo hi. Tua ahih manin Goliath in Israel te thusim vetlo hi. Neumuh mahmah ahih manin Goliath in:-

“Galdo dingin bang hangin hong kuankhia ngam nahi uh hiam? Tu ni-in Israel ulian te kongto hi. Ih kido theihna dingin mikhat hongpai un.  Alel zawzaw sila in ih kila ding hi.” Ci-in zahko in otsan lualua hi.

Israel te tangvalneu    David in azaak ciangin, ado dingin kuankhia pah hi. Goliath in amah that dingin apai David amuh ciang, thusim vetlo hi. Zahpih mahmah lel ahih manin, “Ui hongsa-a ciangkang tawh sat hongsawm nahi hiam? Ka kiangah hongpai-in! Huihlak vasa te leh gamlak gamsa te’ tungah nasa kapia ding hi.” Ciliang hi. Tua bangin Goliath a ot buabua laitak, a neumuh mahmah David in suangtang khat tawh kaptuk ziau maita hi.
Goliath in ki letsakna tawh gualzo zolo hi. Ki liansak in, amah zah in a thahat lo Israel te neumuh mahmah hi. Israel te in amah athat zo dingin ngaihsun thei vetlo hi. Amah leh amah hi kisa in midang te a neumuh mahmah laitak, tua a neumuh te mah in amah thatzo ziau mawk hi.

Tuma kum (2000) val hunlai-in, Rome gam ah naupang elbawng khat omngei hi. A lawmte in neumuh in, selnoh niloh thei hi. Simmawh mahmah uh ahih manin, a utut na uah hawlsuk hawlto lel uh hi. Tua naupangneu hong tangval to in nidang tawh kibangh nawnlo hi. Thugen siam mahmah in galkap maangkhat zong suakto zo mawk hi. Nidang a, amah a simmawh mahmah a lawmte in hopih ngampha nawnlo uh hi. Amai ah kun denden in pai uh a, acih bang bangin gamta demdem ta uh hi. Tua mipa-ahih leh ki niamkhiat in, itna nei a, hehpihna bulphuh in nahoih tampi sem toto ahih manin a minthang semsem hi. A gualzawhna leh a minthan na teng mah a hazat manun mi gilo Marcus J. Brutus leh a lawmte in thatlum ta uh hi. Tua mihoih pa asih hangin, tunidongciang amin sithei nailo hi. Nungta tawntung ahih manin Julius Caesar ci-in, mi khempeuh in ki samsam lai hi.

1788 kum pawl in galkap sang khat ah naupang khat ki simmawh mahmah hi. Tua naupang kum (16) kim pha in lai thei vetlo mawk hi. Amau khan ah mi (65) om uh hi. Laivuan simin a (64) tungsiah ngahto zo ngeilo hi. Lai theilo lawmlawm ahih manin a lawmte in neumuh mahmah uh hi. Simmawh mahmah uh a, thu omlo pi khawngin vua gawpgawp thei uh hi. Tua mihai pa in hong hanciamin, hunkhat ciang General Bonaparte ngahzo hi. A sangkah lai ua-a simmawh mahmah a lawmte in a khutnuai ah nasem ta uh hi. Amai ah kun denden in, zahtakna apiak diamdiam loh uh phamawh ta hi. Tua mipa-asepna-ah citak in galkap galdo zia zongh kiva mahmah ahih manin pahtawina ngah toto hi. Tuni ciangdong mah Napoleon Benaparte ci-in ki gengen lai hi.

 A lauhuai mahmah ‘Goliath’ ahi, ki letsakna lungsim pan hongpiang, midangte neumuhna lungsim in, gualzawhna hong ngahsak theilo hi. Tua ‘Goliath’ in gualzawhna ngahlo thamlo in, sihna thuak lai hi. Midangte neumuhna pen guallehna bek hilo in, totcilna hong thuaksak theilai hi. Tua-ahih manin midang te neumuhna lungsim ahi, a lauhuai ‘Goliath’ thah loh phamawh hi. Tua in ih gualzawh nading a thupi pen thu ahi hi.  
              
3. Pasian a theilo Goliath
 Goliath tawh kido dingin David a kuankhiat hun laitak in, “Hih dawibia mipa pen, ka tuucin hunlai a, ka thah zelzel vompi leh humpi nelkai te tawh  kibangh lel ding hi.” Ci-in, lau ngaihsut peuhmah lo hi. David in abiak Pasian’ vangletna tel in, dawibia khat in vanglian Pasian zo ngeilo ding cih theilua ahih manin hangsan takin a kithawi khia ngam ahi hi. David in a-up a muan mah bangin Goliath thatzo hi.

Pasian a theilo Goliath ahih leh ahat mahmah hangin, Pasian’ mite zozo tuanlo hi. Pasian theilo in Pasian tawh kithuah lo ahih manin, naupang khat nangawn lelziau a, gualzawhna ngahkha lo hi. A thahat in, a mipih khempeuh in a muan asuan pen khat ahih ha’ng, amah a ompih pa vanglian taktak lo ahih manin guallel veve hi.

Aki hatsak mahmah Goliath in lum leh tei te muan leh suan in nei-in, vanglian Pasian na khempeuh bawlin a neipa ahih leh phawk kha hetlo hi. Amah leh amah hi kisa in ki muang mahmah a, a namsau, a teipi leh a teikhawh te tawh Pasian mite that dingin kuankhia hi.

Tua laitak in Pasian a muang mipa in:-

“Nang nahih leh lum leh tei tawh nong kuan hi. Ahih hangin kei kahih leh a vanglian Topa, nangma ngap pa’ mintawh kongkuan hi. Tu ni-in Topa in ka khutsung ah nang hongpia ding a, kei mah in nang hong sat-tuk in nalu ka tan khia ding hi. Huih lak vasa leh gamsa te in na luanghawm ne ding uh hi. Bang hanghiam cihleh galdo na pen Topa a’ hi a, amah in kote’ khutsung ah note hong pia ding hi.” Ci-in kuankhia hi.

David in acih mah bangin Goliath lu lazo takpi hi. Pasian a thei mipa in Pasian a theilo mipa tuancil gawpta hi. Bangzah takin ih thahat phial zongin, Pasian ih theih kei leh gual kizo ngeilo ding hi. Pasian kihello hihna in gimna leh sihna hong tut zaw ding hi.
Tanglai-in Pasian a theihloh na hangin a nuntaak sung tawntung haksatna tawh a kidim mikhat omngei hi. Sabeng te in sa abet uhciang, a sukdelh a todelh uh bangin, tua Pasian a theilo pa, ki sukdelh ki todelh kawikawi a, bukna ding neilo in khua ulsa kaai-in, gimna tawlna tawh kidim cip hi. A inn nangawn ah om ngamlo in, nuamtak in zongh ihmu ngeilo hi. Hi bangin lungkhamna leh launa tawh a tai kawikawi khit nangawn ciang, kum (8) sung bangh thongsung ah kikhum lailai hi. Tualai pan a suahtak khit a sawtlo in, mi khemkpeuh in a ki lipkhap mahmah na mun ahi cybiria tuikulh ah kipuak leuleu hi. Tualai mun a tungkha mi peuhmah, mi (10) lak ah (1) nangawn a cidam ding haksa in, a kisi lianlian na mun ahi hi.Tua tuikulh ah kum (4) sung vingveng lemet bei-in sih ding bek maingat in om hi.

A nuntaak sungin zi nihvei nei hi. A zi masa tawh ta khat nei-in, kum (4) sung a kiteen khit uh ciang’ tuapnatna tawh azi si hi. Kum (40) aphak ciang zikhat nei leuleu hi. Tua-azi zongh ‘sihoihlo’ natna vei-in, bangmah sem zolo in om hi. Tua-a zikik tawh tapa khat leh tanu khat nei uh hi.Hi bangin a nuntaak hunsung khempeuh lung-gimna leh buaina tawh a kidim den, Pasian a theilo mipa ahih leh Joseph Stalin ahi hi. A nu leh a pa mizawng mahmah khat hikhin sawnsawn hi. Anu in amah bangin azawn ding leh a gentheih ding phal hetlo ahih manin, a tapa Stalin, Pasian nasem khat asuak dingin thungetna tawh a-apap ngei ahi hi. Lai Siangtho sang zong kahsak in kum (7) sung tawntung Pasian’ thu asin ngeikhin khat ahi hi.

Ahi zongin, Stalin in, Pasian’ thu sinsin napi nuntakpih lo in, up leh muanin nei theilo hi. Pasian’ thu-um theilo bek thamlo in, ‘Pasian omlo hi’ cilai hi. Hi bangin Pasian theilo in Pasian omlo hi a cipa-ahih leh leitung ah a nuntak sung limlim in zongh haksatna, gentheihna leh lung-gim guallelhna tawh ki dim hi. Pasian theihna in gualzawhna hi. Pasian theihna in minthanna hi. Pasian theihna in lei leh van hauhna bucing ngah theihna-ahi hi.

Gualzawh ding hanciam in ih kalsuan laitak in Pasian ih theih leh ih theih loh ih ki sittel ding kisam mahmah hi. Goliath ahih leh a thahatna leh alum atei te muanhuai-in khauhpai a, vanglian mahmah napi, Pasian tawh nungta lo in, Pasian theikha lo ahih manin, guallel veve hi. Pasian theihlohna in guallelhna hong ngahsak in, sihna nangawn hong tunpih hi. Gualzawhna ih ngah theih na dingin Pasian theihlohna-ahi ‘Goliath’ thah loh phamawh hi. Tua khit ciang bek in ih gualzo thei ding hi.